dePorfirioDiazAZapata.txt
83.8 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
Ompa nochan, Momochco Malacateticpac, tlaca tequiti ihuan cihuame tlaxcaloa, tlacualchihua. Oncuan on yecoz tlacatl ye mayana nochi tlacuali za tequichia. Ihqui in ica nemia nochantlaca.
Noca yahue tlaca tdquitizque cihuame noihqui tlacoa ompa tianquizco campa monamaca nacatl, yetl, tlaoli nochi tlen monequiz cuahuitl, tecoli, xochicuali: nochi in itech monequi cihuame ipan cali. Yomocuepque cihuame tianquiztli quitlipantlalia tlacuali ihuan huici. Quizaca atzintli ica ce ticaxalotin nozo tepozcaxtin ihuan tla yohuala tenamic, tzicuini cihuatontli quicoaz neuhtli.
Iqui in, temachtiani, niauh nimitztlanonotzaz inin tlatoli itech naltepeuh ihuan nonemiliz.
Momochco Malacateticpac, naltepeuh, itocan Milpa Alta caxtilancopa nozo Asuncion Milpa Alta ihuan intzalan tetepeme Cuauhtzin ihuan Teuhth.
Nota, nonan, cuali otlatoaya macehualcopa ihuan caxtilancopa
Achtopa inin tlatoli itech notatzin niauh nitlanonotzaz. Icuac nehua nitepiton notatzin ayemo hiiel omotequitiliaya. Zan yehuatl omotlaquichiliaya cuentla matlactli huan ome metoton huan omotlachiquiliaya oncuan on mochihuaz neuhtli. Ican ayemo miac tepilhuan oyeya cuali opanoaloya ica neuhtomin. Ipan on tonaltin ipatiuh ce litro neuhtli yeyi centavo. Ica ipan tica on amo omopiaya litros que axan. Ica tlatamachihualo iman tica on oyeya almontin tlacualmon ihuan cuarterdn,
Ica on omopanoltiaya notatzin ihuan nonantzin. Zan niman oyecoque tepilhuan. Ye timiactin. Ihuan nocnehuan otiyeya tichicuacentin. Ye yiman tica on ocuache notatzin omotequiliaya ocuache ipampa ye timiactin otiyeya ipan cali. Notatzin omopiliaya tlen motequitiliz tecuecuentla. Yomiquiliaya arado, yomotequitihaya tlaltepoztli. Noihqui quemanian omotequitihaya ica tlalacha; inon ica metzontequiquixtilo ihuan tlaltepoztli ica omotocaya tlaoli. Ihqui on ic omonemiti notatzin. Oncuan on aic otechpolo tlen ticuazque, tlen tiquizque; nian noihqui totzotzoma aic otechpolo.
Ye yiman on notatzin. omaniliaya tequitl que inon mitoa ica estajo. Ihuan oncuan cuali motequitiliz omeuhtzinoaya yeyi hora huatzinco; nicaz motlatlalhuiz tlaoli, nozo mepopohuiz, nozo mometzontequixtiliz. Ihuan icuac aciz chihnahui tlatepoztlamachotiloni notatzin yomocencahuili ce tarea; zan niman omaxitiaya calitic; yecan almazal. Omamazalhuiaya ica ye moli nozo chilatl ica nacatl ihuan omitiaya ineneuhtzin.
Zan niman omanihaya mecapali ihuan hacha. Omiquiliaya itacatl para ome tonali, neuhtli noihqui ome tonali, atzintli ica mopozoniliz icafentzin ompa cuautla. Noca moxexelhuiaya cuahuitl oncuan on metequechiliz horno oncuan quizaz tecoli. Iman yometequetic omocauhtzinoaya ce yohuali ihuan cemilhuitl. Oncuan on mohtiliz tla oticuic nozo oceuh horno. Ipampa iqui on quimati quichihuaz homo; tlicui ihuan cehui; ihuan tla ocehuia notatzin omomectliquechiliaya.
Tlanonotzalo ipan tepctl Tehhuehuentzin huan nochtin tetepeme tlen techmalacachoa in ompa Momochco Malacatepec. Inin Tehhuehuentzin techmononochiliaya tocoltzitzihuan hueyi momamalito que in tlatoltin in tetepe. Ompon mochihua tlen huehueyi tlaca, mahuiztiquez: tepatiquez que non mitoa, inon quincuitia tlamatquez, Ihuan icuac aca mococoa quitoa, "Tiahue topopoazque ca xihuitl nozo ca totoltetl". Yehuan tlon ompon yauh quintepehuazque totoltetl nozo xihuitl ica tetl itocan chalchiuhtetl; campa metztica Tehhuehuentzin.
Ihuan inimequez tetepe nochtin antica yencuic tlaxcol ica Cuauhnahuac. Ca ce otli itzintlan Tehhuehuentzin huan yauh aciz Cuauhnahuac. Metztica ompa occe huey tlamacatzintli: occe lado metztica impan in xolal in Tepoztlan Tlatihuani noihqui mahuiztictlacatl Tepoztecatl. Inintzin tlatihuani no hueyi tlamatcatzintli. Miaque tlaca Momochco Malacateticpac ohuilaloya Tepoztlan monamacaz cuahuitl. Zan niman huitz; can metztica huey tlamatque in Tepozton.
Zan niman in Popocatepetl; noihqui ce huey tlatihuani. Ompon omocochititoc huan icihuahuatzin icxitlantzinco metztoc. Itocatzin Iztaccihuatl nozo Malintzin.
Inin Iztaccihuatl tlanonotzalo mach oconmotitlaniaya momepiiiz; oquimixotiliaya cuacuetin, metcton, cahuatin. Quenon omometztequitiliaya. Huan ican cihuapili, cuali conetl, mahuizticcihuatl, cualtzin; nochi ixaxayacatzin cuacualtzin cihuaconetl.
Inintzin tlatihuani oquimochihua oquimonochililiz itlactzinco mocihuauhtitzinoz in Popocatepetl. Zan niman oquimolhuili Iztaccihuatl: "Nian tehuatl, nian amaca; niaz nicochiz. Tinechixotiz.' Huan neci zan omocochitiz. Omotecatzino in cihuapiltepetl mocochitiz ihuan Popocatepetl quimixotilica.
Zan niman icuac omotac ye yehuatzin yompa metztica tetotopixqui.
"¡Malintzin, Malintzin!" quimolhuilia in teopixqui, "¡Ximehua, ximehua! ¿Tlen ticchihua? ¿Tlica ticochi?"
"Nehuatl amo ninehuaz", ohualnanquili Malintzin. "Axan nian nochan, Axan xinechehuacan tla nanchichicahuaque, Nonamic, inin tlatihuani, oquinec nian nicochhuetziz huan nian nicochtaz, Niquixotiz nochtin xolal. Oncuan niquintlalpoliuh tlen quizque, tlen quicuazque huan nochtin nenanamicoz Tehhuehuentzin. Ompoyon metzticate nochtin memepixque, tlen onechmixotilique huan axan quimixotilia metoton, inin metoton, icuac pehua quiahuiz huitze, icuac huitz tecihuitl; yehuan in quincuitia tlamatquez metoton." '
Inin oyeya ce cihuapili ompa Tepoztlan. Ce momoztla oyaya tlapacaz achi miac tzotzomatli. Ompa atlaco otlacuaya. Oquihuicaya itacatl; oncuan on tla yomayana otlacuaya.
Inin cihuapili achi cualtzin, cualtzin ixayac ihuan iyolo. Ompoyon oyaya momoztla tlapacaya ica panoz.
Amoca oquimatia tla ompa oya ica ompa on ichpocatl oquitaya papanototol ica iyixpa. Amoca ipan omomatia tla oztopa yeyecame ompoyon. Icuac oquitaque ichpocatl ye cocoxque. Ichan yotlacualania tlilcan ihqui on ipan omochiuh.
Tatzintli de nichpocatl omoteniquili itlac ce caxtiltecatl aquin oquimolhuilic: "Mochpochtzin ya quipiaz ce conetontli, Nimitzmotlatlauhtilia amo timaguiliz; ihuan conetl icuac yecoz ticmotlazotitiz. Hueyiyaz ihuan timotihz tlen ipatiuh piltzinth."
Ihquin omochiuh: amo quimagayan cihuaconetl. Icuac oquipix conetl ye tlazotli. Ohueyac ihuan omochiuh telpocatl.
Huan ohuala opaxaloco ica Mexico. Yehuatl oquitlecahuitl tepoztlatzilinali ca catedral.
Icuac ohuala Mexico oquinhualmamatac itic huacali ome palomaxtin. Ihuan yoyaya ica Tepoztlan occepa ica cuauhtlatli. Omocehuitl piltontli; ican yauh ciauhtaya tepitzin omotecac. Hueliz amo cuali oquitzatza huacali. Oquizque palomaxtin. Huan omotlahque: ce icpac teopantli Tepoztlan ihuan occente icpac tepetl can chanti Tepozton.
Zan niman oquimati telpocatl que inantzin yauh monamietiz. Ye yiman teopa calaquiz opeuh yeyeca; ihuan omopachoc in Tepozton itlactzinco topixque. Quimolhuilia: "Amo tiquinmocencahuiliz ican cihuatontli quipia notelpochton." In topixque amo omotlaneltoquiti. Oquimocencahuilic ihuan oyaque ichan cihuatzintli Ompoyon otetlaitilo. Ichan telpocatl otlacualo, Iman ye tlacualoz omopachoc Tepozton huan quilhuia: "i,Tlican otimonamictic? Ye hueyi totelpoch ihuan otimitzpanoltiani tonehuan."
Amo tlananquili cihuatonth. Opeuh zan niman yeyeca. Oquihuicac ipan oyitic yecamalacatl; oquintlecahuitl icpac tepetl campa momati chanti Tepozton.
Ica ipan in tonaltin amoca huel oquinequia quihuicaz in ipilhuan ompa Uamachtilcalco ipampa ahueli quintzotzomatizque achi cualtzin, Inchachan onemia tzotzoyoquez, tzatzapaltiquez; zan ompa omahuiltitinemia pipiltoton ca ipan otli nozo oyatinemia ica cuecuentla.
Ipan ce cali ometztaya ce cihuapili omomachtiaya inomachtitzinoz, mopohuiz amatl. Omotemachtiliaya ipan icaltzin. Tatatzin ahquehuan oquinequia ixtlapohuizque jpilhuan; otlaxtlahualoya ce tomin cada piltzintli nozo cihuaconetl momachtiz.
Itocatzin Malintzin; tenamic itocatzin Mauro Melo. Noihqui oquinmomachtiliaya pipiltoton. Itic on tlamachtilcali onohtiti niquiixmatiz ce, ome, yeyi letra ihuan ihqui cuiloz noihqui nitlapoaz.
Nonantzin nechmononochiliaya quename onichocaya ipampa onicnequia nicalaquiz tlamachtilcalco; ye yiman on ayemo huel miaque oyeya temachtiquez.
Nonantzin onechmomatechanilitaya ihuan otitaya tianquizco. Ihuan ican otipanoya ixpan on cah otitaya omahuiltiaya cocone nozo quema nian omomachtiaya. Nehuatl onichocaya; onicnequia nicalaquiz noihqui nomachtiz. Nichocaya coza ipampa onicnequia nicmatiz tlen quitoa amame, inon tlacuiloltin. Ayemo huel nihueyi; onicpiaya chicome xihuitl. Nonantzin amo omonequiltiaya niaz itic tlamachtilcali ipampa nitepiton ihoan nechtlacalizque occequi coconetoton. Can nozo amo huecauh nonantzin ihuan notatzin ica nichoca onechhuicaque itlauhtzinco cihuapili in omotemachtihaya.
Ye yiman ye nihuehueiton notatzitzihuan onechmiquilique ompa tlahueimachtilcalco. Amo oquinequia nechanazque ompa nomachtiz.
"Tetepiton cihuatontli", oquito in inspector, "xicuicacan namochan ce xihuitl ipan in nancualicazque. Ye tamechanilizque ma ocuachi huepahui. Tlacamo oncuan chocataz".
Nonantzin oquimolhuilic inspector, "Mahuiztic tlacatl, huel miac nimitzmotlatlauhtilia ma mocahua nocihuanton. Coza quitequipachoa momachtiz. Ye quiixmati tepitzin letras".
"¿Quenin quimatiz?" oquito inspector, "Tepitzin cihuanton; ayemo huel hueyi. Namehuan nanquinequi namechaniliz namoconeuh. Xiccaquican: tla ticanazque cihuanton nanquicahuaquihue nican ipan chicueyi tlamachotiloni. Tziliniz tepoztli yeyez caiitic campa nochtin cocone yezque; ihuan nancanaquihue tlaco tonali. Occepa hualaz ipan ome huan tlaco tlamachotiloni teotlac. Amo xiquitocan zan yehuatzinco momachtiz. ^Tlen nanquitoa? ^Nanquicelia nozo amo?"
Notatzin ica nonantzin omitlahuique ma iqui mochihuaz. "Ticahuaquihue yehuatzinco ihuan ticanaquihue ican tlacuatiuh, ihuan zatepa hualaz momachtiz ica teotlac."
Omotlatlanique notatzitzihuan, "¿Quexquich titlaxtlahuazque?"
"Amitla", otlananquih inspector, "amo tlaxtlahuazque cocone ican momachtizque".
Ye yiman on otlatlanihuac, "¿Tlen ticualicazque ica tlacuiloz, tlen amochtli, tlen ocuache timotlaniz oncuan on moztla cualicaz noconeuh?"
Iqui otlananquili inspector: "Amo, amo tlacualicaz. Tla melahuac quitequipachoz momachtiz oncuan ticmacazque amatl ihuan nochi tlen quinequiz. Oncuan quinmatizque; ica teotlac quititizque tlatzomaz, tlatetequiz ihuan occequi tlamahuizoltin. Zan yehuatl hualaz chipahuac in tzotzoma, chipahuac itzonteco. Amoca cualicaz yolcatl icuac ticpac ihuan tlacahhuiz; amo hualaz sin cahtli. Iqui in motitizque quename nemizque icuac ye huehueyi".
Opanoc xihuitl ihuan onipano quilhuia ome xihpa nomachtiz.
Iqui in notatzitzihuan onechmomachtilique.
Ica ipan in xihuitl mitoa novecientos chicueyi onicalac ipan tlamachtilcalco itoca Concepcidn Arenal Momochco Malacateticpac. Ompa chantiaya tlacpac director ihuan inspector. Director itoca Lucio Tapia ihuan inspector itzonquizca Guzmdn.
Oncuan on nochipa cualcan oquitlapoaya tlamachtilcali. Icuac onipeuh momachtia temachtiquez oyecoya ompa Milpa Alta. Queman chicnahui tlamachotiloni huan tlaco. Zan nohuian omonemili quename inin tlamachtilcali hueyi oyeya, oquitlauhqueque quen caltin can chantizque temachticahuan. Xexelihca oyeya.
Ye yiman tica in nochtin piltzitzintin oquipiaya tlen yezque ixpan tlamachtilcali quemen chicome huan tlaco tlamachotiloni yehuatzinco, icuac otzihnia in tepoztli. Ye yiman on piltzitzintin otzicuinia nochtin cacizque in lugar.
Ye yiman tica on tatzitzintin opaquia ihuan oquitoaya: "Iquin in zan cualcan hualazque cocone. Quema cuali momachtizque, cuacuali cocone quizazque ipan inin tlamachtilcali."
Ihuan omolhuiaya tatatzitzintin: "Amo timonequiltiz motelpochtzin nozo mochpochtzin oncan temachtiz noihqui?"
"Quenin amo", molhuiaya "zan huel nechpactiz".
Otomachtiaya ocpac cemilhuitl ihuan ahquen amo cuicaya icac quename on petlantaz, nozo amo mamohuic, amo motzocuazhui, oquititlania ipan tlamachtilcali can momachtia pipiltoton. Ompa pipiltoton oquixopapacaya, oquitzocuazhuiaya ihuan icahhuan noihqui oquintlapalhuiaya ica quicuitaya bola. Ica ce tatapatli oquipopoaya can quizaz tlapetlanali. Iqui on ica otechtitique quename ica tinemizque. Ican tepinauhtin quename pipiltoton otetzcuazhuiaya oteamohuiaya. Tla yoquinmamahuique oquinhuicaya occepa tlamachtilcalco Concepcidn Arenal.
Yeca ipan novecientos chicueyi iqui in otechtitiaya que tinemizque cuali.
Ompa Milpa Alta amo onyeya atl. Ohuilaloya Nochcalco tlapacoz cequi tlacatl. Ohuilaloya noihqui tlapacoz ica San Gregorio Atlapulco; occequi ompa Tecomic. Iqui on otechpiaya tichichipahuaquez. Tatatzintli omehuaya queman nahui tlamachotiloni ica ce cahuayo huan cuitlaxtli oyaya quicuizque atl ompa Nochcalco. Yehuatl on otiquia ihuan ica otlacualchihualoya. Opapanoc iqui in tlen omotetequipano.
Totlamachtilcahuan amoca huel oquinequia mocahuaz chantiz Momochco Malacateticpac. Amo onyeya caltin quintetlaquehuizque; amo inyeya pantzin. Nian aca tlatepalehuiz. Nochtin temachtiquez amo oquinequia mocahuazque. Oncuan on omonemili oquintlaquehque caltin. Ye yiman on opehque mocahque temachtiquez Momochco Malacateticpac.
Oquinemilique prefecto ihuan inspector quintzatzacuazque nochtlaca quipiaz nozo amo quipiaz iconeuh. Quipiaz tlen tzauhtaz queniman quitlatolanazque huan tlananquiliz tlen quitoa iyolo. Quintitlaniz tla quintitlanizque inpilhuan tlamachtilcalco. Aquen otlanaquiliaya quititlaniz ipilhuan tlamachtilcalco oquincacahuaya. Ihuan tlen oquitoaya amo oquipiaya tlen tzauhtazque ce metztli. Ihuan oquimilhuiaya: "iQuezqui cocone nanquimpia? £Nanquititlanizque tlamachtilcalco?" Occequi oquitoaya: "Amo nicpia cocone; zan nocnehuan." "¡Can nozo xiquilhui motatzin ma quintitlani tlamachtilcalco! jAmotla tlaxtlahuazque!"
Ye yiman tica on ometztac tlatihuani Justo Sierra, Secretario Educacidn. Omotemaquiliaya amoxtin ica momachtizque cocone ihuan amatl ica tlacuilozque. Amotla omocoaya. Nochi on oquitemacaya ompa tlamachtilcalco ihuan zan yehuatl yazque chichipatique cocone. Tlen primer afio, segtmdo, tercero ihuan cuarto zan yehuatl omomachtiaya ottapoaya huan mocuicatiaya. Tlen mitoa quinto huan sexto omomachtiaya amatl ihuan tla cihuantoton oquinmachtiaya tlatetequizque, tlacuicuilozque cuali tzotzomatli ica mdquina. Otechititiaya noihqui titlacuicuilozque itech amame. Noihqui otechnonotzaya totemachticauh quenin ica omochihuaya pantzin.
Iman imahtzinco general Diaz ompa Momoctico oyeya altepetl quicuitiaya prefecto. Yehuatl on ma mitoz oquinmandaro ya oquinmandaroaya in altepetlaca.
Tnin ipanoc ca yipan novecientos chicnahui iman on nehuatl niluz JimtSnez onicpiaya cana matlacth xihuitl.
Ye yiman tica in imac Totatzin Porfirio Diaz; tlaca zan omotzotzomatiaya icoton ihuan icaltzon. Ihuan oquitoaya prefecto: "Noihqui namechilhuia namehuan aihmo nicnequi nanquiztinemizque ica caltzon. Nicnequi ye namomachtizque quenin yezque ipan in xolal. Tla oncate cocone nanquititlanizque tlamachtilcalco ihuan nanquipatlazque namotlaque. Tla amo nanquipia tepilhuan zan
xihpatlaca namotlaquen, Ahquen amo tlaneltocaz ce metztli motlacalilia; oncuan quincbazque. Ye cuali ye necohuiloz tlaquemitl."
Ometztaya ompa Momochco ce topixque itocatzin Juan de Polo, mexicatlacatl, Oquimpiaya ome icnehua: ce itocan Conchita, occe Elenita. Yehuan in omochantiliaya ompa teopantli. Inintzitzin cualtin mahuiztic cihuame omotetlacoliliaya tlacuali tlen icnotlacame.
In topixque Juan de Polo omochilhuiliaya yeyi misa ipan domingo ihuan ica semana ome ipan macuiii tlapoah huatzincotica. Nahui tlamachotiliztli otenotzaya teteachca. Icuac tziliniz macuih tlapoali ye yiman on moquixtiaya topixque ica itzotzomatzin oncuan ye pehuaz moteochihuaz misa. Ipan semana oyeya ome misa huan ce rosario ipan teotlactii chicuacen tlapoali. '
Achton topixque amo nictocamati itocatzin inintzin topixque icuac yehuatzin ometztaya ipan teopantli omotectitili quenin ca netocoz. Oncuan achtocopa zan ica petlazoli; oquimoquimilhuia miqui huan iqui on ohuilaloya ica quitocazque.
Oncuan oacic tonali topixque quinmolhuilia tlaca ihuan dhuame: "Axcan namotequipachozque: nanquipiazque quezqui tomin ipampa ye cuali mochichihuazque caxatin, ma zan que colmenas caxon. Aihmo netocoz miqui ica petlatl." Omotlanonochili topixque quename miqui sagrado quename teotatli. "Ipampa on namechilhuia ma iqui on ca netocoz."
Noihqui topixque Polo oqummononochiliaya nochtin tlaca ica cihuame quename motocaz ce miqui ihuan iqui omochiuh.
Totatzin Polo hueyi omotemaquixtili. Coza cuacuali, tlatoh omotlanonochihaya. Ica on oyolehuaya toyolo. Amo quimectiliaya ipampa topixque oquimopatiliaya chantlaca tla aca amococoz. Amo patio otlaxtlahualoya, zan ome tomin. Huan tla icnotlacatl amo tlaxtlahuaya nian ce centavo, Topixque oquitlacohaya ichantzinco tlacuah tlen quicuaz cocoxqui. Iztayotl hasta cempoali ihuan matlactli tlaca. Momoztla mocuitiuh iztayotl ica cuanacanacatl ihuan tlaxcah. Omotlanahuatiliaya topixque: "Momoztla tihualaz, nanchi, ticuicaz itlacuatl motatzin. Icuac ye cehuiz aihmo tihualaz."
Ica on amo oquimotlazotihaya Basurto. Inin tlacatl hueyi tepatiqui ipan toxolal, Oquitlania ome peso, ome peso ihuan nahui, macuili; tla techanmicaz omotlaniaya matlactli peso. Ican cuali tepatiqui amo oteyolcococuaya tlaxtlahualoz.
www.senadogob.mxwww.juridicas.unam.mx
Itech cuauhtlatli Momochco Malacatetlcpac hasta itech Ajuscotepetl-inimequez tetepe nochipa tlacelic ipan in cuauhtlatin. Ica on nochtin tlaca ica cihuame iqui inic omopapanoltiaya. Cihuame tlen inmoquez aihmo oquipiaya inamic oyaya cuauhtla xoletemozque, ye on oquinamacazquia ipan tianquiztli. Tlen tomin oquiquixtiaya itech xoletl yehuatl onica oquimpanoltiaya icnotzitzin. Inimequez cuauhtincihuam? ican achi oquintlazotlaya inpilhuati ocualicaya xoletl ihuan icuaticpac tepitzin cuahuxtl ican oquintlacuachihuilizquia tepilhuantoton.
Ihuan tlaca itech Tupilejo ihuan Cuauhtzin itechcopa San Pablo Oztotepec noihqui oquiquixtiaya in nelhuayo ocotl ihuan tlachpahuaztli inon quicuitiaya popotl. Noihqui inin popotl oquimano ochichihuaya ihuan ocualnamacaya ompan Mexico. Occequi zan ipan ompa Milpa Alta oquimanamacaya. Noihqui ocuahcaya tlacotlachpahuaztli. Tlen achto otenehque tlachpahuaztli in popotl ica otlachpanaloya ipan cahtic ihuan tlaco tlachpahuaztli ica mochpanaya nochi caltemitl den cali. Iqui on opapanoaloya tlaca ihuan cihuame.
Noihqui tlaca oquimacia mamaza, totochtin, teporingo; noihqui yepatl ica tepatiloya inomequez necocoloya itech toyezo. Oquincuacualachiliaya; amo oquitlaliliaya iztatl, Quiltequiciayo
cocoxqui inon tlen icohuicia yepanacatl ihuan quicuaz tepitzin nacatl. Noihqui tlacamo tzopiniaya ica acoxa ihuan itech iman ocalaquia ica in yolcatl in nacayo nozo icuitlaxehuayo. Zan quitlahlizque zan campa oyeya acoxa ihuan oquiquixtiaya. Iqui on ic oquimpatiaya achtocopa.
Noihqui oquitlacalia ipan cuentlatin tocazque tlaoli, yetzinth ihuan ahuax. Yehuatl on momacehuitazque nochi in xihuitl noca yahue quitomozque tlen quinamacazque Tupilejo, San Pablo Oztotepec ihuan San Salvador Cuauhtenco. Oquitocaya miltin, chicharonmiltin, colextin ihuan oquitemohuiaya Xochimilco. Nochi ohualnamacaya. Ica on oquicentlahaya in tomin quemanian ic oquicoaya cahuatin. Quemanian ic oquicoaya tlaltin. Quemanian ic otlalprendanaya. Iqui in ic opapanoya tohuanpotzitzihuan.
Ipan in cuauhtlath itech Momochco Malacateticpac onyeya miaque cuauhtin ihuan tlaca miactin oyaya cuacuahuizque. Oquimamayahuia cuauhtin. Ye yiman tica on amaca oteahuaya nozo otetzacuaya ipampa momamayahui cuauhtin. Ixachi miaque onyeya inimequez cuauhtin. Nochtlacatl tlen icnotlaca oquimatzatzayatzaya inomequez yohuehuetztaya cuauhtin. On tla oquinequia cuahuitl oncuan quinamacaz icihuauh ipan tianquiztli, ocualicaya tlaxexeloli. Quitlamamaltia ome cahuatin ihuan ce axno, oncuan on axno oquimamaya cuahuitl tlen omonequia ipan cali. Iqui in miaque tlaca oncuacuahuia ipan on cuauhtlatli. Oyeya ahuacuauhtin, ilcuahuitl, tamazquicuahuitl, ococuahuitl ihuan tepehuexocuahuitl.
Itech in cuauhtin quename ocotl ohuepahuia ce xiuhtontli coza omonamacaya tianquizco ihuan oquicuitiaya "ocoxochitl". Mopozonia ihuan miac tlacatl quename desayuno ica tlayia.
Occente xiuhtontli itoca tlaloreganillo; noihqui mopipiaya icuac cehua aca moticocoa. Oquipozoniliaya ihuan tototonqui oquipiaya tlen quiz cocoxqui.
Noihqui occequi cuauhtin oquitemacaya quename ilitl quitemaca ce xochicuali chichiltic ihuan tzopelic. Cuali mocua.
Inahuacuahuitl oquitemacaya; inon oquicuitiaya "ahuatzapotl". Icuac ohuetzia ahuatzapotl hualaya inon oquicuitiaya caxtilancopa bellota. Technonotzaya quename cuali omochihuaya que cafe. Omocequia ihuan omoticia ihuan oquineloaya ica tepitzin cafe tlen ocualnamacaya tepoztlantlaca.
Noihqui tlaca ontochacia oquimamaya tepoztlacueponiloni
ihuan quimaci totochtin mamaza ihuan occequi yolcatoton ocuachi tepitoton oquincuidaya "teporingos". Inimequez yolcame omocuaya ihuan mocua.
Noihqui itzintla ahuacuahuitl ihuan ococuahuitl ihuan ilcacuahuitl nochtin in cuauhtin itzintla otlacatia xoleme. Opehuaya xoletl oquizaya ipan metztli mayo. Iman on coza patioquez ican ayemo huel cana oyeya. Xoleme coza omonamacaya ompa Momochco. Occequi tlaca oconquixtiaya inelhuayo ocotl ica oquichichihuaya tlapapaxelhuaztin. Ihuan itzintla in ococuahuitl otlacatia xoleme coza chichipahuaque, achi cualtzitzin, noihqui huelhuelic.
Xoleme noihqui oquizaya nanacame, tlacananacatl. Omoticia, omotlacaliliaya chilchoti ihuan tepitzin yepazotli, Itzintla ailcuahuitl otlacatia occequintin xoleme quincuitiaya chilnanacame.
Notatzin omonemitiaya ipan cuauhtlatli ihuan nochtin xoleme oquinmixmachiliaya, Ce tonali ohualmiquili tochan chilnanacatl ihuan ce tlacananacatl. Inimequez ome xoleme ocualicaya miquiliztli ipampa oquimamatocato coatl. Huan omiquilic oncuan techmotitilizquia oncuan tiquiixmatizquc xolet: tlen cuali mocuaz ihuan tlen ocuicatza miquiztli. Omotetequilie ica tepoztlatlateconi ipan ce huepali huan otechmolhuili: "Xihualaca, xiquitaqui ihuan xiquixmatican tlen amo cuali xoletl ihuan tlen cuali mocuax." Inin xoletl tlacananacatl ihuan chilnanacatl oxoxoqueque ihuan zatepa oxoxoqueque quiltontiquez.
Iqui in nochtin tlaca yomohtitiaya tlen cuali ihuan amo cuali xoletl. Oncuan on aihmo ca ocuicaya ichachanton xoletl tlen ocuicaya miquiztli. Ihuan ye yiman motlatlania: "¿Quen ica tiquiixmatizque xoletl inon cuicatz miquiztli?"
Ican miactin tlaca ompa ocochia cuauhtla. Ihuan ce tlacatl ahquen oquihuicaya in tlacual amo acito. Yiman tica on quitoa nochtin: "Tiahue tictemoa xoletl. Oc topilia ome nozo yeyi tlaxcali. Yauh pehuaz timayanazque ihuan antlein tlen ica ticuamanazque totlaxcal."
Ome que yeyi tlaca oquitemoto xoletl, inon tzitziquitzin. Ihuan occequi omotlalique quicuiquilia tlali tlen itech ohualaya in xoletl. Occente tlacatl oquitlalic tzitzintli; occe oquipapac xoctli tlen ica pozoniaya atlapozon ica tlayixque, Inin xoctli ican hueyi ihuan miaque xoleme onyeya oquixnenehuilique quename itic on xoctli nochi xoletl cuali huiciz ihuan conehuiz oncuan tlacuazque nochtin. Oquipaque in xoletl zan niman ihuan ye cuacualaca atl oquitetepehque itic xoctli xoletl. Oncuan on icihcan huiciz. Ye yiman conmati tla yohuicic, ye yiman on ye cuali mocuaz. Oquitlalilique chilchotl, xonacatl ihuan yepazotli. Oncuan on ahuiyac quizaz tlacuali.
Oyeya ce tlacatl amo huel opaquia iyolo quicuaz xoletl. Zan iyolo oquilhuiaya: "Ah quimati cuali xoletl ticuazque nozo ahquen miquiz." Iman tica on otlato tlatihuani: "Amo ximomauhtican, amo ximomauhtican: xoletl ticuazque nochi cuali."
Yiman tlaxexeloa nochtin oquiquixtique in tlaxcal. Ihuan tzatzi nechca, "Ye huitz tlacualero". Cuicatz totlaxcal; axan tectlacuazque.
Inon ce tlacatl amo yolehuia iyolo achi omoyolcocuaya ica ?mopahuiz ica xoletl. Mahuiztic tlacatl, in oquitlali tlacuali, quitoa: "Ximotlalican; tiahue titlacua. Amaca miquiz." Nochtin tzatzi: "Tla tiquitacan, tla tiquitacan, tlen otimotlalili."
Ihuan opexih tlacatl: "Inin ce peso amo xoxoqueuh. Ocuacualaca itic xoletl. Cual on nicpapac ca xapo ica ichtli in ce peso. Iman cuacualaca atl ica xoletl onictlacal inin peso itic xoletl. Huan xiquitacan: nian xoletl amo xoxoctic nian ce peso amo xoxoqueuh. Inin quitoznequi cuacuali xoleme."
Yompon ohualpeuh zazanili que ica achtocopa omimicoaloya ican amo omixmatia xoletl. Omocuaya zan tlahuiz. Ipampa on netequipacholoya ma cuacuali xoleme yecan. Aihmo aca omiquia.
Ompa Momochco yexpa xihuitl ohuilaloya nehuentiloz itlauhtzisco in Toteotatzin itocatzia Chahna. Inintzin mahuiztic teotl oconmotlazocamachilihaya ipampa tlaca mococoa, cihuatl nozo pipiltzitzintin. Zan ica oquimotenehuiliaya ocehuihualoya. Ipampa on huel miac tiacatl oquimaxilique ica devocidn, Ihuan ica on yexpa tlaca xihuitl oanaloya. Cequi tlacati omohuentiaya candelerotin; cequi tlacatl oquixihquimiloaya achi miac xochitl. Oncuan on acizque ompa Chalma quimotlapalhuizque teotl quimotlaUlizque, quimopatililizque xochitl inon yehuahque ihuan quitlalizque inon cehc ixitlantzinco in Toteotatzin. Nochtlacatl ocuicaya zazo tlein ompa ixitlantzinco, noihqui cirios. Ye on oyaya mohuentizque.
Opehuaya oanazque ipan metztli enero. Oyaya miac tlaca ihuan cihuame mohuentizque ompa Chalma, quinmotlazocamachililizque. Tiaca omococo ihuan oquimotenehuih Totatzin Chalma ica nochi iyolo oquimocehuiliaya. Nozo cequi oquintzacuaya nozo oquinmictizquia ichtehquez ihuan zan nica oquimotenehuiliaya Toteotatzin Chalma, oquimocuepililiaya chicahualiztli. Ihuan inomequez quintzacuiUaya ichtehquez oquinmomaquixtiUaya noihqui. Zan ica oquinmotenehuiliaya mahuiztic teotl ocholohuaya ichtehquez: nian amo quinmacatehuaya, nian amo tla oquiquixtiliaya. Ica on tlaca ompopolahuia ompa itic teocali Chalma,
Inimequez mahuiztic tlaca ihuan cihuame oquichihuaya itacatl ica tamali, tlatlayoyo ihuan popoyec. Oquimamaya patli tla ca mococoz ipan cuauhtlatli, ye on quimacazque. Ica on netlaliloya patli hasta para cahuatin ican cehua quimaci itic cocoliztli.
Panoaya ica San Pablo Oztotepec, zan niman San Salvador Cuauhtenco, San Miguel Tupilejo. Ipan in xolal nochtin nenencatzitzintin omotlaliaya tlatotoniloz. Ompoyon momacehuizque ce tlaxcali, nozo ce pantzin ica tepitzin atl apozon. Iqui on ic otlayia tohuampohuan.
Ye yiman tzatzi teecanqui, "£Ye nochtlacatl omocencahualo tlayi? Tlen cahuapahuiloa ma yenetlalilo intzalan huacaltin; ican yotlaihuac tocxanazque achi cualcan tacizque. Ompa Agua de Cadena titlacuazque".
Opanoaloya ica Tierra Blanca. Zan niman Agua de Lobos. Zan niman opanoaloya Agua Escondida. "Oncuan necxanaloz tlen nenemoa; macamo necahualo tlacuitlapa. Tonochtin tomanaca; cuachi topan quizazque ichtehquez. Ipan in Agua Escondida huel momati ichtehquez. Ahquen quinequi atliz cuali quichihuaz oncuan achi huehuecaton ca Agua de Cadena".
Ompoyon Agua de Cadena cahuatemoa tlatotonilo. Miactin tlaca quicentlalia cuahuitl; quitlalia luminarias can mototoniz tlacuali. Achi cualtzin omohtaya. Nepa, nian, omohtaya cualquixtia tlacuali. Tlen inon tlatiquihuaquez cuicaya cuanacanacatl ihuan huexolotlacuali ica tamali. Ihuan miaque tohuampohuan amotla ocuicaya, nian ce tlaxcali, nian ce pantzin. Oquitlatlacoliaya nepa, nian. Quitzatziliaya, "¡Xicanaqui motlaxcal!" Occe tlacatl cualitoz. "¡Xihuala: occe motlaxcal ica nacatl!" Occequi quitlacoliaya tamali, can pachihuiz ahquen amo cuica itacatl.
Noihqui ocuicaya mohuentiquez tepitzin aguardiente, anis ihuan jerez. Oncuan on tla mitonitiuh ahquen quiz atzintli itztic quipiaya tlen quitequilizque tepitzin aguardiente oncuan on amo mococoz. Ihuan anfs ihuan jerez inon tlen cahuapa. Oyaya cihuame nozo ichpocame ican ahueli ocahuatemoya oquicamamatia in jerez oncuan on aihmo huel amiquiz, hasta icuac axihuaz campa onca atl. Ye yiman yomocahuatlalique nochtlacatl Minas, cen tetepetl. Inin tepetl ca yihpac Agua de Cadena.
Ahquen amo ca iyolo oyaya Chalma tlalhuiquixtiz tla itla oquipanoaya ipan tepetl.
Tehuan, nonantzin ica ome nocnehuan. Zan oquito occe nocneuh: "Tla onicmatini quename huehca metztoc ic Chalma aic oniquitoani NiazV Ihuan inon nocneuh cahuapa oyaya mocuepa huan quilhuia: "Amo xicualantiuh; xitzicuini. Ye yiman timocahuatlaliz. Nehuatl ye ninenentaz." Amoca itech omachiaya tlen quipanoz nocnehuan. Inon cahuapa oyaya omotepexihui ihuan ocalac itzintla cahuayo. Otiquitoque yomopepetoni nozo oquitilizac yolcatl. Amotla oquipano ipampa yehuatl oyac ica nochi iyolo.
Ica ipan in tonaltin omococotzino nonantzin.
Tepatique oquito: "Aihmo cehuiz namonantzin. jXiquixtican, xiacan! Aihmo huecahuiz miquiz."
Ihuan amo poliuh ahquen otechilhui: "¡ Namechcuamana tepatique! ¡Xicmotenehuilican mahuiztic Tlatihuani Chalma ihuan nanquihtazque quename icihcan mocehuitiz namonantzin!"
Tonochtin tichochoca ihuan oticmotenehuilique Chalma ica Tonantzin Guadalupe. "Tla nanquimocehuilizque jToteotatzin Chalma ihuan Tonantzin Guadalupe! cecen xihuitl tamechmotlapalhuitihue ica nochi toyolo. Ihuan tonantzin techmecanilitaz. Huel miac tamechtlazohcamachililizque ipampa tetlacolti tihpopolhuizque tonantzin tocahuazque ticnome. ^Ahquen tequitiz, ahquen quimoxotiz piltzitzintin inomequez tziquitzitzin?"
Ihuan Toteotatzin Chalma oquimozcaltili tonantzin. Iqui in que otechmocuepilili tonantzin. Omohuecahuiti monemiti. Ica on xihuitl ihuan occe xihuitl otonyaya tohuentizque ixitlantzinco teotl. Achto zan iqui otiaque: amotla oticuicaque. Ipan ome xihuitl otohuetito ome candelerotin ihuan cirios, xochitl, ipampa otimotlazocamachililito que otechmozcaltili tonantzin.
Ye titemo icpac Minastepetl. Tonoana queman macuili tepoztlapoali huatzincopa. Ye tiahue campa ticochizque itocayoca: Santa Marta. Ompoyon chanequez ye quipia tlacuali, atlapozonali, tla ca quinequiz tlayiz ihuan quicoaz pantzin nozo quicuazque in tlaxcali. Ihuan motecatihue.
Chicueyi tlamachotiliztli oacihualoya ompa Santa Marta; achi huehuecaton in campa titlacuaque. Nochtin oquinequia acitihue icihcan. Oquinpehuaya cahuatin; oncuan on tlamachaxihuaz. Otonacia queman chicueyi tepoztlamachotiloni yohuali. Ihuan tlacatzitzintin tlen oquinequia quipozonizque tepitzin atlapozon oncuan on quizque tepilhuan ihuan tecihuauh oquichihuaya tlitl. ¡Achi cualtzin omohtaya! Nepa, nian tlapopoca; nepa, nian mototonia coconentoton ica cihuame. Noca tlaca yahue quitemozque atl campa yehuan ye quimati. Occequi ocontemoaya cuahuitl, Quimatzatzayatzaya ompa cuauhtlath, inon huahuauhqui cuahuitl, oncuan on amo popocaz. Tlacayo ociaohualoya. Oaxihuac, omozohque zoyapetlame oncuan on necehuiloz. Noca tlaca atlapozonia ihuan tlatolonia tlaxcali ihuan tlacuah. Zan niman onetecoya.
Onehualoya queman nahui tlapoali huatzincopa oncuan on axihuaz Chalma queman chicome tlapoali.
Icuac tzicuini yoyohme (inon mitoa galopearoa caxtilancopa) iman on nochtin nenencatzitzintin achi netlalolo ic campa cahuatin. Tla nochtlacatl nimanalo iqui in tzicuinoa queman nian ipan ma~ cuili tepoztlamachotiloni ipan otihue ixpan ce xolal quicuitia Santa M6nica. Huan oc tepitzin opanoaloya ipan ce apantli. Ompoyon tlen yocahuaciaque cahuatemo ihuan nenentiuh hasta Ocuila.
Zan niman ocalacoaya nenencatzitzintin nochi in otli campa cate ome tzitzime. Tlanonotzaloya quename tlacatl ye oquipiaya icihuauh ihuan ipilhuan. Ihuan cihuatl mate omic inamic. Inin tlacatl oquitlalhui cihuatl cuicaz Chalma. Quenin oyoleque, oyaque. Ihuan ipampa otlatlacoque Toteotatzin oquinmocuepili cuauhtin. Mota quename monahuatequi ihuan itzintla inin cuauhtin pano tepitzin apantli. Nocbtlacatl tlenin ohuilaloya quen ihtitzin oquipiaya tlen mitotizque ixpan in cuauhtin. Cequi tlacatl oquicahuaya in cuatlacecahuil. Cequi cihuame ompoyon omitotiaya ihuan occequi oquitequia intzonhuan ihuan oquipiloaya itech cuahuitl. Cequi cihuame oquiciotomaya intzotzoma ihuan oquipiloaya itech cuahuitl. Mitoaya noihqui oquipiloaya itech cuahuitl ixic conetl ica papaltelton. Tla yomitotique ihuan nochi yoquipililoque, iman on occepa nenemi ye motlaza campa axihuaz Chalma. Mitoaya quename ompoyon mocahua ciahuiztli ompa itzintla inin cuauhtin.
Nochtlacatl aihmo ocahuatemoque: otlamelahuaya hasta acizque ixitlantzinco Toteotatzin Chalma. Melahuac oacia teopa; amo siquiera omocehuiaya. Zan niman cahuatemoya ihuan ocalaquia itic teocali campa mahuiztic topixque omochihuiliaya misa.
Tlen onentaya aihmo oc acia misa. Aihmo huel omotequipachoaya tlican ye tlaca oacique. Cequi cihuame motlaliaya mocehuizque nocauh cequi oyaya tianquizco tlacoazque tlen inon quicuazque tlacotonali. Ihuan omolhuiaya: "Topan otlacactiac; ipampa on aihmo tihcaque misa. Ma tocehuican ihuan zan niman tiazque tihmotlapalhuizque tomahuizticteco idios."
Ihqui omochihuaya; onecehuiloya ihuan zan niman ohuilaloya nexopapacoz, niamohuiloz ican atl tlen panotica ca itzintlan teopantli cuali tiquitozque apantli patlahtic. Canon oyaya maltizque cihuame, tlaca ihuan piltzitzintin ompoyon omaltiaya.
Ye yiman yomaltique, yotlacuaque nelhuilo: "Yotocehuique; ma ye yiman tiacan ompa itic teocali. Ompa techmochilitoc Tomahuiztatzin."
Zan niman ocalaquia teopa tlen ocuicaya mohuentiquez tlen quimotlacolilizque Toteotatzin onemanaloya ca pochcopa ica tenemac: ahquen cuica ce cirio, ahquen cuica veladoras, ahquen cuica aceite mohuentiquez; ahquen cuica xochitl, xochixaloctin ihuan quicuitia manteles, tlen motlalia ipan cuauhtlapechtli in Toteotatzin. Icuac calaquizque nochtinin mahuiztic tlaca topixcatzintli micatz quinmonamiquiliz ic^ teochihualatl. Oncuan on quinmotlateochihuiliz ica atl.
Omoquixtiaya topixque ica yeyi acdlitos. Ce ocuicaya in coroz huan ome ocuicaya cirios tlatlatihue. Ihuan inomequez mohuentique noihqui ocuicaya estandarte de campa techan nozo texolal. Tecana ce cihuatl quimapixtic popochcomitl popocataz ihuan quinmocalaquilia topixque itic teocali ihuan nenencatztzintin omoteochihuaya. Zan niman motlancuaquetza ixpantzinco Toteotatzin. Cequi ochocaya, cequi omoteochihuaya, occequi quimotlazocamachililia tlen ipampa oquimomaquixtili.
Inimequez nenecatzitzintin nozo mohuentiquez quizaya de in xolal Malacateticpac ipan ome tonali metztli enero; ihuan oacia Chalma ipan nahui tonali enero, Iman on mocecehuizque ihuan zan huel teopa yezque. Ihuan niman mitoaya Reyes, iman on omo>
chihuaya ce ilhuitl mahuiztic ompa Chalma, ica yeyi topixcatzitzintin. Cetzin motlatoltiz ipan purpito ihuan quinmolhuiiiz:
"¡In nenencame ica toteotatzin! jToteotatzin nian tiquinmopilia mopilhuantzitzin in huecatlaca! Mitzmotepotztoquilia. Cualcuauhtehua incal ihuan yoyolime, ipampa mopantzinco oyolehque hualazque mocxitlantzinco.
"Tehuatzin xiquinmaquili ce cuali otli ihuan ce cuali nemiiiztli pipiltzitzintin. Oncuan on tlacayoh monemizque tatatin yehuan huepahui ihuan noihqui mitzhualmotepotztoquilizque. Yenin quitonezqui quimititia otli tepllhuan; icuac ye huehueyi cual ilnamquiquizque. Icuac titziquitzitzin totatzin, tonantzin, otechmohuentilito ompa Chalma."
Yopanoc inin ilhuitl. Moztlatica neehualo cualcan ahquehuantzitzin monequi ixtlamatihuaz ompa MaJinalco. Ompoyon on mocuaya xochicuali quename lima, granada, (quilhuia chinas). Noihqui omocoaya achi huelic pantzin. Ihuan ocuicaya inin xochicuali ica pantzin icuac yehualazque oanazque oncuan hualhuiloaz techachan. Noihqui tlalcacahuapanela. Nochi in ocalaquia teopa Chalma. OnemanaJoya tlacatzitzintin ica cihuame ica opochcopa ica teyehman ihuan tenepantla mopiliaya tlen mopanoltiz topixque quinmoteochihuiliz huacaltin ican ye tetentoc ica xochicuali Malinalco.
Ye yiman hualoanazque; ye nochtlacatl, tlaca, cihuame ica pipiltzitzintin huiloa teopa. Zan noihqui motlatoltia topixque: "¡Ma ce cuali otli namechmaquili in Toteotatzin! Oncuan on ce xihuitl ipan in totazque totlapalozque ihuan ticmotlapalhuizque inintzin cuauhtechmopilquititoc; topampa omomiquili. Ihuan ma yehuatzin namechmoteochuilhuili."
Ican cuali tlatoltin motelhuiliaya topixque. Nochtlacatl chochocoa ihuan quimolhuilia Mahuiztic Teotl ma cuali otli quinmaquili ihuan tepilhuan ma cuali nemiliztli. "Oncuan on mocxitlantzinco tipopolahuizque. Zan ye on huel miac totlatlauhtia."
Ihuan topixque quinmoteochihuilia ica tlateochihualatl. Achi chochocoa ihuan neteochihualotihuitz. Icuac quixoa in itic teocali amo necuepalo, zan tzinenemohualotiuh iman yoquixohuac in itic teocali ma tiquitocan ipan cementerio. Ye yiman on cuah nenemoa ihuan necahuatlalilo. Oncuan on ye huiloaz ipan texolal. Quixoa Chalma ipan chicnahui tonali enero.
Yeco quipanotibuitze nochi otli tlen achto quipanoque. In Minas tlacuazque. Ompoyon nochtin que icohuiloac noihqui tlacualo, atlihua ihuan quimatlitia cahuatin. Oncuan on quixicozque acizque Ajusco. Cequi tlacatlcochia Ajusco ihuan occequi oacia Tupilejo. Ompoyon onecalotiloya. Zan niman mayordomo yencuic Milpa Alta quipia tlen quitetlamacaz nochtin nenencatzitzintin mohuentiquez. Ompoyon tetzatzatzililo. Tlen inomequez ocochque Ajusco yeyeco queman chicome tlapoaliztli huatzincopa. Quimetetequetza yeyi nozo nahui tlaca; oncuan on ahuel panozque mohuentiquez queniman yotlacuaque ma tiquitocan almazalolo. In mayordomo yencuic yehuatl on techiaz Tupilejo. Quitemaca tamali, tlaxcali, arroz, tlimoli, yetl. Tlatlanihua; "¿Quezqui tlacatl tiquinmiquilitz? ^Nozo motlauhtzinco huitze? Oncuan on ma mitzmaquilican achi hueyi tlacuali, miac tamali ihuan miac tlaxcali. Tla aca huitz quinequi ineuhtli ma mamopacho, ma quitlani."
Ye yiman ye ticalaquizque matlactli tonali enero tlatzilini San Pabio Oztotepec, tlatzilini San. Pedro Actopan. Inon quitoznequi ye huitze mohuentiquez. Zan niman pehua tlatzilini ompa Momochco Malacateticpac, oncuan on ye cate tlatzotzonquez ipan otli can quicuitia Tlalatlahco noca mohuentiquez mocehuitoque San Pedro Actopan. Quitlacali yeyi tlacueponaltin oncuan San Pedro.
Ye yiman on inomequez tlatzotzona yahue techiazque; icuac liquita ye hualcoxoni gente icpac tepetl San Pedro. Ye yiman on tlatzotzona. Ihuan tlen nenenquez quimamati huitze Totatzin Chalma. Quimonamiquilizque ica popochtli, ica cirios 'tlatlatazque, ompa Santa Marta teocaltzintli, ompoyon nochipa cecen xihuitl, ompoyon omoquixtiaya, ompoyon omocalaquiaya nenenquez,
Ic oncuan Milpa Alta omotiaya occequi mohuentiquez. Hualehua ica ompa huehcatlaltin, quename Ameca, tlazcaltecaz, Puebla ihuan chalca. Nochtin on ica ompa opanoaya cecen xihuitl icuac oyaya noihqui quimotiapalhuizque mahuiztic teotl Chalma. Opanoya cequi metztli febrero occequi metztli mayo ihuan occequi opanoaloya ipan metztli agosto ipan cempuali ihuan chicueyi. Ontlalhuiquixtiaya ompa Chalma. Ihuan tlen septiembre oyaya otlalhuiquixtiaya ilhuitl San Miguel.
Nochin nenencatzitzintin omopanoltiaya ica tianquizco Momochco ca yixpan juzgado ihuan omotlecahuiaya nochi tepetl itoca Tepeticpac. Ohuilaloya panoaz can metztaya ce coroz de tetl
itocayoca Tzitzintitla. Axcan aihmo metztica in coroz de tetl ipampa oquichihque caltin tlaca cuacuali ihuan ica on tetexcaltin oquincuecuepotzque. Oncuan on oquiz tetl, ica on ica omochihchique caltin. Zan niman oyaya ica Buenavista otii. Oacia campa ca amatomatl ihuan ye ompoyon omomanaya nochtlacatl; oncuan on onquinchiaya inomequez nenencame, onecahualo tlacuitlapa. Ye yiman oquititlania ce tlacatl tlatlaniz tla ye nochtlacatl yonecentlalilo. Oncuan on ye tlamach oanaloz. Noihqui omopanoltiaya San Pablo, San Salvador, Tupilejo ihuan ica Ajusco. Oquipiaya tlen panoaz nochi otli, tlen nenencame Milpa Alta opanoque.
Tlazcaltecaz cequi otlatoaya macehualcopa, cequi caxtilancopa. Noihqui chalca otlatoaya macehualcopa. Amequenoz noihqui tlatoaya macehualcopa quename tehuan titlatoa.
Inintzin Santa Marta totlazomahuiznantzin, Icuac amo oquimomisatiliaya ilhuitzin, oquimocacahuiliaya yeyecacoa. Ihuan tlacuali otlalhuiquizaya iman on quiahuia nian amo tlapetlania, nian amo otlacuacualacaya.
Ihuan oquizaya mitotiquez. Inimequez mitotiquez quincuitiaya "Santiagome", "Atzcame" ihuan "DanzasIqui in cuali otlalhuiqukaya. Ica teotlac ometequetzaya ce cuahuitl, queman chicueyi tlamachotiloni, teotlac acan quicuecuepotzazque telpocame ica miac tlacuecueponaltin. Inimequez telpocame miactin ma tiquitocan nochtin tlen ipan barrio Santa Marta, nochi telpocame ohuehuetzia ica tomin, oncuan on cuali quixtlahuazque. Inin cuahuitl oquicuitiaya castitto. Campa nochi tlen oquimehualhuiaya Santa Marta, nochi on tlaca cihuame huan pipiltzitzintin ohualhuilaloya tlachaloz, icuac opehuaya tlacuecuepotzaya in castillo. Nochipa nozo cecenxihuitl oquitliquechiaya queman matlactli ihuan ce ttapoali tepoztlamachotiloni yohuali.
Oquipiaya hornotin techachan, Oncuan on ica oquichihuaya pantzin ihuan oquincuitiaya pancuitlaxtli. Yehua on nochipa omochihuaya. Noihqui oacia micailhuitl oquichihuaya bizcochos huan tortas, inon pantzin poyec. Ihuan cequi quicuitiaya goyetes; icuaticpac oquitlaliliaya in azucar. Yehuatl on quinamacazque ipan tianquiztli ihuan nochtin occequi barrios quicuaya ica quichazque micatzitzintin. Noihqui ipan in barrio cequi tlaca otlachiquia oncuan on onyez neuhtli quemanian oyeya hasta oncuan monamacaz. Nochipa otlachicoya ipampa amo oyeya atzintli; oyaya pero zan tepitzin. Zan ica neiceliloz ihuan para tlacuali noihqui. Ihuan neuhtli icotemoya tlacuali quename axan toconi ce refresco. Inimequez tlaca cualcan yomocuepato in cuentla ica necuatl. Huitze almazaloa nozo tlayi. Huan oyaya zan niman tequitizque. Cequi oquinenemitiaya yunta ica cahuatin. Omitiaya "Yahue tlapehuazque".
Ihuan ocualicaya pantzin oncuan Xochimilco ihuan San Gregorio Atlapulco, ce chicueyi tonaU ohualatlanamacaya. Zan onepapatlaloya; cequi hualaya domingo tlanamacazque, lunes, martes ihuan miercoles. Occequi tlacatl tlacuaU oyeya tianquiztU icihcan omocuepaya ompa ipan in xolal Momochco Malacateticpac.
Noihqui oyaya cuauhtla cuacuahuizque; oquitetemaya cuahuitl. Oncuan on tla quiauhtaz agosto ihuan septiembre yehuan yoquitepetlaliaya incuauh. Tlen quinequizque ica quihuixitizque in pantzin. Iqui in ic onemia tlatihuanime ihuan cihuatzitzintin Santa Marta.
Yiman on amo huel ca oquixmatia hualaz Mexico; zan huel ye Xochimilco ihuan San Gregorio.
Inin barrio itoca Santa Cruz. Noihqui otlachiquia ica necuatl quename Santa Marta. Oquipiaya necuatl oncuan mocuepa neuhtli.
Inimequez barrio oquipiaya ce nemiliztli ipantzinco Toteotatzin. Tlanonotzalo quename icuac aciz ilhuitzin Santa Cruz mohtaz tlilcuiz quename icuac xotla ce cali. Ihuan ahquen oquitaya iqui on quipiaya tlen quimachotiz ihuan queman tlacoyohuali quitatiuh campa ca tlamachotili. Amo timatizque cox melahuac, cox amo melahuac, tlen otechnonotzaya: quename inintzin Toteotatzin omotenextiliaya tomin. Iqui in ica aca omocuepaya tlatquihua. Iqui in otlanonotzaloya quename zan quimotzatzililizque nozo quimotenehuilizque yehuatzin, Santa Cruz, quimomaquiliz tlen quinequi.
Noihqui oquimotlalhuiquixtiliaya Santa Cruz ica ciriotin; ica cirialestin motlaehualhuiz in Santisimo.
Iquin omochihuaya ipampa amo quiahuia; omoquixtiaya Toteotatzin; mehualhuiaya nochi in xolal. Quemanian otitlaehualoaya ihuan otechacia quiahuitl. jTlen paquiliztli omopiaya tlaca ipampa yoquiauh! Ihuan omitoaya, "Cuentlatin ye huahuaqui tlaolmitin. yemiltin nochtin yeco amiqui. Ye tetlacolti que ica cate tocuentlahuan".
Ihuan icuac omotlaehualhuiaya Toteotatzin ihuan topixcatzintli, cano acia esquina, ompoyon omocehuitzinoaya in Santfsimo, Ihuan topixcatzintli omoteochiuhtzinoaya ihuan omotlateochihuiliaya. Iqui in omochihuiliaya ipan nahui esquina de in xolal. jCoza noihqui mahuizticatzintli in Toteotatzin! ,
Icuac ilhuitzin quiza mitotiquez pastoratin, santiagome ihuan quemanian azcatzitzintin.
Inin pastoratin intzotzoma nochi iztac; oquicuaticpanoaya ce corona quename inon azahares de naranja. Inin azahares oquichichihuaya ica cera oquinmacuiaya intzotzoma iztac ihuan ce arco omototonpoxhuaya ihuan oquitlaliliaya amaxochitl, oncuan on achi cual neciz. Huan tlatzotzonque oquitzotzonaya ce guitarra huan ce tlapitzalcuahuitl. Ica on cocone yoquixmatia tlen tlen quitotizque: cana ome metztli omomachtiaya cecen chicueyi tonali sdbado huan domingo. Oncuan on cuali quizalozque tlen mocuicatizque. Huan oquitoaya: Tiahue, tiahue titotizque ompa portal in Belen. i Timotilizque Toteotatzin omotlacatili ompa Belen!
Inimequez cihuantoton ocuicaya ce pipiltontli oquitlaquentiaya itzotzoma quename Totatzin San Miguel. Inin pipiltontli amotla omocuicatiaya; zan huel ye oquipiaya tlen mitotiz intzalan pastoratin. ftzotzoma oquihuicaya noihqui icorona ihuan ye huitzhuan quename Totatzin San Miguel. Inimequez cocone oquipiaya tlen mitotizque nochi in cemilhuitl. Icuac ilhuitzin Toteotatzin oyaya mocuicatizque nahui hora huatzinco ica in candelahuan; zan niman omitotiaya. Queman chicueyi tlamachotiloni huatzincopa oquinhuicaya tlaizque tchan mayordomo izoltic. Ihuan nima tlayotlaique occepa oyaya ompa teopa; occepa mitotia, Noca pehua misa, inon moteochiuhtzinoa yeyi totopixquez ixpantzinco teotl.
Otlatzonquizaya ihuan oyeya tlacuazque ichan mayordomo yencuic. Occepa omocuepaya ompa teopa; occepa mitotia. Yeyi tonali quipia tlen mitotizque, Ipan nahui tonali huitz coronacidn campa mayordomo izoltic ihuan yencuic oquipiaya tlen motlancuaquetzazque ixpantzinco Toteotatzin. Ihuan nian cente teteachcan ye quipiaya cuahxicali ica coronatin. Topixcatzintli oquimotlaliiiaya icuacticpac mayordomo izoltic. Achi cuacuali xochitl ocuicaya in corona. Ihuan mayordomo ycncuic quipiaya tlen quitlalizque ce
corona tzotzopiyo. Neci inon corona in oquimotlalilique in Toteotatzin. Ihuan topixque iman yoquimotlalili coronatin quinmoteochihuilia ica tlateochihualatl.
Noihqui omitotiaya Santiagome, Inimequez itlaquen oyeya ce capote chichiltic, in cuatlacecahuitl de tepoztli ica icahhuan ihuan mediastin. Cristianos ocuicaya ce estandarte ica ce coroz ihuan mahometanos quihuicatze ce pantli ihuan zan huel ye otlatoaya ipampa Mahoma. Ihuan ohcan omoxeloaya. Cequintin oquimilhuiaya mahometanos ihuan occequi cristianos. Icuac opehuaya momaga ican machetes, omolhuiaya,
¿Campa ca morreino?
¡Mahoma achi tlamacani! mitoaya
Xiquita tehuan ticristianos, tlatoa in cristiano, ihuan amo Toteotatzin amo tlamacani quename Mahoma.
Ihuan oquitentiaya machetetin ipan tlalticpatli
Santiagome noihqui omitotiaya yeyi tonali ihuan omomagaya. Quenon mitoa caxtilancopa "omodesafiaroa" nozo omotlatlatoltiaya. Iman omotlatlatoltiaya cente quitoa.
Xinechitititi: ^Campa ca morreino? ^Campa motlanequiliz?
Nianca cate mahometanos achi mitztlanizque ica nochi mocristiandad.
Ihuan zan niman omomagaya ica espadatin. Iquin omitotiaya. Ihcuac otlalania cristianos ihuan Mahoma otlapoloaya ohuetzia ipan tlalticpactli. Oaquetztaya ihuan omiquia, Opehuaya in tepoztlatzilinaltin otzilinia ihuan tlatzotzonquez noihqui oquitzotzonaya coza tetlacolti. Tlen oquitoaya inin Mahoma opehuaya choca ihuan quitoaya: "¿Campa oyeya notzonteco? jAmo onihmatiaya quename nechtlanizque cristianos!"
Ihuan icuac necoronaroz in yencuic mayordomo ahquen tlalhuiquixtiz ce xihuitl.
Can onichantiaya itoca barrio San Mateo campa metztoc hueyi teotl ahquen quimoxotilia tobarrio, Ychuatzin coza cualtzin intlac chantlaca ihuan chantlaca coza oquimotlazotiliaya noihqui.
Icuac oacia tonali iilhuitzin omocbihuaya ilhuitl cuali. Oquizaya procesidn ica otlica. Chantlaca oquitoaya: "¡Ma onye procesirfn! Oncuan 011 toteotatzin motlateochihuiliz otli. Oncuan aic tlatechpanoz."
Huan amo quimotlailhuiquixtilizque, iman on omotemaguiliaya ica cetl. Ihuan ohuaquia miltin. Ica on chantlaca omomanaya: cequi tetlaitizque, cequi tetlamacazque, occequi tecenamacazque ihuan occequi castillopa. Occequintin mohuentia cohetes.
Huitzi de San Lorenzo, Santa Marta, Santa Cruz ihuan La Concha. Nochtin on huitzi ica ceratin, ica popochtli ihuan cohetes. Tlatzonquiza misa topixcatzintli ihuan quinmonamiquiliz in saheros.
Ipan metztli diciembre mitoa nochibuena achi cualtzin omochihuaya. Amo oyeya techan motlacatiliz toteotatzin sino cada barrio oquihuicaya ce teotatzin ihuan ixpan puerta principal teopa quinmozaquiliz. Ica coroz alta huan ciriales oquinmonaniquiliaya topixque can oc in oquinmotlaliliaya altar mayor. Ompoyon ometztaya nochi de tlen chicome barrio huan otlatzotzonaya mtisica. Icuac quinmocalaquiliaya teopa achi cualtzin oyeya. Achi miac cohetes omotlacalia. Oyeya xochitl.
Iqui in oyeya nochibuerta; cualtzin oquizaya teopa ilhuitl.
Ipan inin novecientos matlactli xihuitl yomomanaya tianquiztli cuali. Nochtin tlanamacaquez yocuicaya xochicuali, achi cuacuali tzotzomatli huelez ican ye miactin totlamachticatzitzintin yomehualhuiaya ompan Momochco.
Ye yiman on yomohtaya que melahuac nochtin chantlaca otlaneltocaya queni ca yazque cocone tlamachtilcalco. Aihmo ca oyaya nian tzatzapaltic nian tzoyo. Iqui in ica yomomelauhta, momelauhtaque chantlaca. Aihmo onyeya nian tetzacoz. Nian aihmo, tetzacuiloya ipampan aihmo mohuicaya pantaldn. Nochtlacati yoquipiaya ipantalon ihuan cuali icoton. Nian tequixtililoz mulla. Anca nochtin piltzitzintin quen palomaxtoton tzicuintihue ompan tlamachtilcalco.
Noihqui tlen cocone ichpocatoton ihuan telpocatoton occepa oquinmonochililique tatatzitzintin quename quimpiazque inimequez cocone, Ichpocatoton oquipiaya tlen tlecozque ica ipan escalera ipan ome piso tlamachtilcalco. Oquinmonochililique tatatin oncuan on ohcue quincahcohuizque, quinmediascohuizque ichpocame amo quitehtitizque in nacayo. Pipiltoton noihqui quipiazque icahhuan; ihuan motitizque quename nemizque ican ye telpocatoton ihuan ichpocatoton.
Tatatin amo zan niman otlaneltocaque. Oquinanquilique inspector: "Axcan titechmolhuilia tiquincahcohuizque ihuan tiquinmediascohuizque ichpocame, ican amo ticpia tomin huelez amo icihcan titlaneltocazque."
"Huel totlatlauhtia", omotelhuili in inspector, "ma ica septiembre ye yiman on nochtin cocone tlananquilizque ica icahhuan yeyencuicuez. Noihqui telpocatoton tlaneltocazque iman lica on. Tlacamo nantlanentocazque ticchihuazque que ye quezqui xihuitl: namechtzacuazque. \Solo iqui on namotitizque quename nantlaneltocazqueP*
Ipan in xihuitl 1910 oniquimpix. achi cuacuali notemachticahuan.
Ce momoztla otocuicatiaya iixpan acpatl; iixpan otocuicatiaya. Iman tica in tatatzitzintin ica nanatzitzintin oquipiaya tlen inixpan panoz tlen oquinmachtiaya piltzitintin. Oquintlatolmachtiaya caxtilancopa ihuan telpochtiazque nozo ichpochtiazque quimatizque quenemizque ihuan tlen quichihuazque.
Noihqui temachticahuan oquinmilhuiaya: "Nanquitlazotlazque namotatzitzihuan ipampa yehuan motequipachozque ican numechtitlanizque tlamachticalco." Ihqui on otechnonotzaya inspector; oncuan on toyolo oacia nochi tlen itlatol otecfmonotzaya.
Otlamia tlanonotzaliztli zan ica otexexeloaya. Tlen ce ano omocahuaya can otlatoc inspector, Ica ome ano otlecoya ica tlacpac can ocuachi tlamachtilcaltin oyeya. Ihqui on omoxexeloaya coconentoton ica in tlamachtili can onemachtiloya. Ihuan tla aca piltzitzintin nozo cihuantoton opanoaya occe xihuitl, iman on tlen axan quicuitia pruebas (iman on oquicuitiaya examen). Ihuan tla cuall oquiz ipan examen, iman on omomachtiaya temachtique. Tlen amo oquizaya itoca-piltontli nozo cihuanton-yehuatl on quitoznequia amo opanoc occe xihuitl ihuatl zan yompa mocahuaz occepa.
Iman on. ometztac inin tiatihuani Justo Sierras ihuan mitoaya Secretario de Educacion. Omotequipachoaya inpampa momachtiquez. Oncuan on mochicahuazque tlazalozque. Ipan macuiii tonali mayo otexexelhuiaya premios, icahuiltoton ihuan yeyi nozo nahui amochtin achi cualtzitzin. Nehuatl, niJuz, hueyi onechtlatlacolique ahuiltoton ihuan amochtin. Cecenxihpa cuali oniquizaya ihuan onechmacaya ce diploma.
Ca yipan xihuitl nochtin coconentoton oyaya tlamachtilcalco, cequi chichipahuaquez, cequi tzoyoquez.
Oquinotzque tatatin ihuan oquimilhuic inspector; "Inomequez cocone trotzoyoquez, tla iqui on hualatazque nochipa tiquintocazque inchan ihuan amo momachtizque. j Namehuan nantatatin! ^Tlen nanquitoa? ^Nanquimicelizque namopilhuan? <,Nozo yazque de yipan tlamachtilcali? Tien ticnequi tehuan titemachtiquez coconentoton huepanhuizque chichipahuaque. Noihqui oncuan on hueyi yez Momochco Malacateticpac ica quimatizque momachtizque, tlacuilozque ihuan tlapohuazque, noihqui tlacuicuilozque itech amatl quicuitia cartoncitto. Tlemach cuacuali tlamachtili quizalozque. Oc tepitoton; ticnequi tiquinmictitizque que camicelizque ihuan tla namehuan nantatatin amo namotequipachoa, tehuan titemachtiquez coza totequipachoa impampa piltzitzintin quizalozque que ica nemtzque. jNamehuan nantatatin nantlananquilizque ica coconentoton!"
Tatatin otelhuique: "¿Quenin timonequiltia, mahuiztic tlacatl, que hualazque chichipahuaque? Nian ipan toxolal amonca atl. Onca zan tepitzin; techtlacolitihue ome bote atl zan ce huiptlatica".
"Nehuati nicmati", oquito inspector, "quename onca campa mocuiz atl. Zan cualcan nehualoz. Icuac aciz chicueyi tepoztlamachotiloni ica huatzincopa yotimaxitico ica atzintli. Caxilia piltzintli ica mixamiz, momatequiz ihuan moxopapacaz. Oncuan on motitiz quename hualaz chipahuac. Amo huel hueca: ca nochcalco, can petlantica hueyi atl. Tiacayo huiloa mocuiz atl ica nochcalco, ica tecomic. Occequi tlacatl huiloa ica San Gregorio Atlapulco. Oncuan on amo tepoloz atl ica tlacualchihualoz, ica tlapacoz ihuan ica micelizque piltzitzintin tlen yahue tlamachtilcalco."
"Yonanquicaque jnantatatin ihuan nannanatin! Tla calaqui semana ihuan tlatzoyo hualaz conetl tictocazque ma yauh ichan. Huel miac namechtlatlauhtia nanquichihuazque tlen namechilhuia, Oncuan on nian quizazque coconentoton noihqui temachtiquez nozo totopixque nozo Jicenciados ihuan occequi cuacuali tequitizque cana occeni. Nochin tlen momachtiquiuh icuac ye telpocatl nozo ichpocatl amo tetequipanoz campa ticiz nextamali, tlaxcaloz huan itech tlapactel yetaz."
"¿Amo namechtlacoltia quenamehuan nanquipano? Tla nanquimatizquia amatl achi occe cuali tequitl nanquipiazquia. Huel miac namechilhuia itech xitlachacan inimequez cocone. Namehuan nanhuehuetizque ihuan namopilhuan amo namechequtctazque ipampa amo cuali omomachtique."
"Axcan nancuica namopilhuan tlacualizpa ihuan nanquincahuaquihue ipan ome tlamachotiloni teotlac quizalozque tlacuicuilozque, tlatetequizque, mocuicatizque. Nochin quizalozque teotlac. Occequi cuacuali tlamachtili quizalozque quename panotihue ipan xiuhtin. Ihqui on conetl ye cuica itic itzonteco nochi tlen omomachti ihuan tla moztla, huiptla nanmimiquizque tatatin, yehuan ye quimatizque que quitematomazque quezqui melio. Ica on namechtlatlauhtia huel miac nanquichihuazque tlen namechilhuia."
In cahchichiquez oyeya ompan Momochco Malacatepec. Cetzin ipan barrio San Mateo, occetzin San Juan Iztayopan omotlacatili ihuan omocihuauhtitzino noihqui ornpan San Mateo itlac ce cuali ichpocatl. Nochi imacopatian. Inimequez tlatihuanime omotecahchichihuiliaya ihuan amo patio omotlaniliaya. Omotelhuiliaya chicome tonali tiquimaniliquiuh cacahtin. Cualtzitzin cahtin, axcan mocuitia choclo. Oyeya noihqui achi cualtzitzin cualtoton cahtin: ocuicaya botontin desde tlaxitla hasta tlacpac. Noihqui oyeya occequintin oquintlatlachaltiaya. Ica macehualcopa mitoaya zayoltoton de tepoztli ihuan noihqui botontin oquicaya desde tlaxitla hasta tlapac, Occequintin noihqui botastin ican abujetas achi cualtzitzin omohtaya.
Inimequez cahchiquez oquipixque hueyi tequitl ipampan oquipiaya tlen tlaneltocazque piltzitzintin ihuan tatatin moteixmachtizque quename tlaneltocam, Opehque cahchiquez quinchichihua desde ipan metztli mayo, ihuan icuac oacic tonali caxtoli ihuan ce septiembre nochtin cocone yoquipiaya icahtoton. Oncuan on amoca yaz sin cahtli tlamachtilcalco. Nochtlacatl onemauhtiloya ipampan tlacamo tlaneltocoz quintzatzacuazque tatatin ce metztli nozo miaque tomin quixtlahuatihue ompan prefectura. Ica on nochtlacatl omotequipacho quicahtiz inpilhuan.
"Inin tonali", oquihto inspector tatatin ihuan piltzitzintin, "nanquilnamiquizque icuac caxiltiz ce siglo icuac aihmo otechmoxopechtique in cuitlaxcoliztaque inimequez quimilhuia espanoles. Tlanonotzalo tocoltzitzihuan quename cuitlaxcoliztaque oquitotomaya tepoztli totonqui ihuan oquintlatlatiaya macehualtin nozo mexicatlaca. Ipampa in nicnequi nochtirt pipi I tzitzintin. ihuan namehua nanquitlalizque ipan namoyolo tlen tocoltzitzihuan omopapanoltique. Hueyi quitoznequi caxtoli ihuan ce tonali septiembre. iCaxiltiz ce cientos icuac omotlan guerra!"
"Icayon tihnequi cocone quizalozque ce cuicatl achi cualtzin can yolehuaz namoyolo inon tonali. Ipampa on tihnequi hualazque cihuantoton ica iztac intzotzoma ihuan quicuitlalpizque ca ce liston can hualaz que inon pantli. Pipiltoton cualicazque in pantalonhuan iztaque, incotontoton noihqui iztaque. Itech ima hualilpitaz noihqui liston quename pantli. Ica yehuatl on cuicatl mocuicatizque. j lcan caxilia ce cientos xihuitl Mexico!"
"Noihqui totatzin presidenie Porfirio Diaz ihuan huey tlatihuani Justo Sierras quinmotetlacolilizque medayatin can icuilcatica In Centenario."
"Ome nozo yeyi metztli quipia nochtin tlen momachtizque in cuicatl. Huel miac namechtlatlauhtia macamo ca tlacotona nian ce tonali. Oncuan on cuali quizaz cuicatl. Amoca moixpoloz, amoca motlapololtiz ihuan cuali quitoz cuicatl."
Ye yiman oyecoc tonali icuac coconentoton opaquiya omononotzaya nochtin ipan tlamachtilcali:
"¿Yomitzin cencahuilique mocahhuan?"
"Nehuatl yonpacate nocahhuan."
Tzatzatzi nochtin cocone, noihqui tehuan ";Nochi yompaca totzotzomahhuan, cahtin ica mediastin!"
Nochi totatzitzihuan ica yomotlalitzinoque. "Aihmo tlatechpoloa; ye yiman ye huitz caxtoli ihuan ce tonali septiembre."
Quilnamique cocone tlen oquimilhuique tatatin "inamechtzacuazque!"
"Za chicueyi tonali techpoloa taquizque yencuic totzotzoma. iNochi, nochi yencuic! Amotla itzoltic nozo tzatzapaltic. Axan polihui tlen techtlacolizque ompan tlamachtilcalco."
Oacico tzotzomatli noihqui ce tepoztlahuilanalali oquititlan don Justo Sierra. Ihuan tlen ihnococone oyicuilactaya itech cc amatl tlen itoca cocone, tlen quintlacolizque. Can oacic tonali oquinmacaque in coton, in xolochcue.
Mexico mahuiztictlacatl presidente ihuan Justo Sierra huelez omihtalhuiaya que amo tlaneltocoz ihuan oquititlanilique tzotzomatli ihuan cahtin. Miaque cocone aihmo oquinequia tzotzomatli tlen omotitlanique secretarios ipampa nochtin tatatin otlaneltocaque.
Nehuatl niluz noihqui oniyeya ipan macuili xihuitl onomachtitaya, tlen axan quicuitia quinto afio. Onechtlacolique nocahhuan, noxolochcue ihuan nocoton ipampa notatzitzihuan noihqui ihnotlacame.
Oacic tonali in caxtoli ihuan ce in metztli septiembre. Oacito coconentoton tlamachtilcalco. Nochtin pipiltzitzintin ica ichpocatoton oacito tlamachtilcalco cacpipitzca; nochtin. Ihuan nican yoyecoc tzotzomatli tlen quinmamacazque icnotlacacocone. Ipan caxtoli ihuan ce tonali septiembre otlaehualolo ica pantli ihuan ixpan pantli omocuicatique cocone. Ihuan iman on oquinxexelhuique diplomas tlen cualoquizque ipan xihuitl.
Ican totaca yocuilactaya tlen in omanili inspector amatl ihuan monenehuiliaya tlen itoca cihuanton nozo piltontli. Otlecoya ipan ce cuauhtlapechtli. Ihuan ompoyon omotlecahuic ihuan oquinmotenehuiliaya. Otlecoyac cocone, nahui coconentoton otlecozque ihuan ica occecni temozqui. Occepa oquinmotenehuiliaya tlen itoca pipiltoton ihuan cihuantoton. Otlecoya ompa cuauhtlapechco can oquinmacaya in tzotzoma tlen ohuali icuilauhtaya itech amatl.
Miactin oquinmamacaque cactin, tlen inomequez zan chichipahuaque icxiton oyaya. Yehuan on ompa oquimaquique cactin, Ihuan tla oquinmacazque tzotzomatli noihqui oquintlaquiaya.
Ican omotac ica miactin cocone opopolahuia itic tlamachtilcalco Momochco Malacatepec ohualtemoque momachtiquez desde Tupilejo, San Pablo Oztotepec, San Pedro Atocpan, Santa Ana Tlacotenco, San Lorenzo Tlacoyuca, San Francisco Tecozpa, San Jer6nimo Miacatlan ihuan San Juan Tepenahuac. Nochtinin cocone ocacahuania ipan Milpa Alta.
Ica on huehueyi tlaca aihmo oquintlalique cocone zan oquinmamacaya tlen in huaxca: in xolochcue, in coton huan incahhuan. Ipampa miaque cocone oyeya omonemilique inspector ican autoridades aihmo quinmamacazque ica tihualotaz ipampa tlatozque nochi in tlatihuanime ihuan hueyi tlatoli.
Ihuan omolhuili:
¡Pantli Mexico, pantli!
Quilton, iztac ihuan chichiltic pantli.
¡In Mexico azcatl!
Inin tonali, inin metztli ihuan inin xihuitl ticaxiltia macuilpohuali xihuitl.
Yehuan, mamacehualtin quilnamiqui tlen yeztli onenen axacan ce siglo, icuac totatzin Hidalgo otechmoquiquixtili in xopaltech espanoles nozo cuitlaxcoliztac.
Tictemaca ca nochi toyolo quiyezque nochipa tlamach ihuan timitzehualozque quename yetic ihuan quename ce tlazotli techipahuac nantli oncuan Mexico quitlaniz in victoria ihuan aihmo ca in xopaltiz tiyezque.
Ihuan omocuicac:
Surgir de humildes cunas y en santos ideales para vivir hasta los hechos: es obra de abnegados, es obra de colosos, que nacen para gloria y orgullo de los pueblos.
Opehque zan niman quixexeloapremios de tlen oc hualoquizque ipan occe xihuitl otipanoque. Ihuan onechmacaque ce diploma cano icuilactaya "nehuatl, niporfirio diaz, altepetl mexico, ipan ITOCA TOTLALNANTZIN, NICTEXEXELHUIA inimequez medayatin ipamPA MOMACHTIA COCONE, ONCUAN ON AIH QUILCAHUAZQUE TLEN QUINMACA IN TZONTECO CUALI MOMACHTIA".
Ihuan otlan tlaxexeloliztli premios zan aca iman on omoxexeloque medayatin cano icuilactaya quename "caxiitia ce siglo Mexico: in Centenario". Tlamia in tonali in Centenario ica tlacualiztli. Achi cualtzin tonali oyeya; otonataya coza. Oncuan on ompeuh cuicatl:
}Oh santa bandera de heroicos carmines!
Suben a la gloria de tus tafetanes la sangre abnegada de los paladines, el verde pomposo de nuestros jardines jlas nieves sin mancha de nuestros volcanes!
Si tornan las luchas de ayer a tus plantas sobre nuestros ojos de sombras cubiertos, recuerda, bandera, la sangre abnegada de los paladines, el verde pomposo de nuestros jardines, jlas nieves sin mancha de nuestros volcanes!
Amo otlacualoc oncan techtlanahualiz quename ye huitz atlatlacamamaniliztli. Amo otimatiaya hueyi quiahuitl ihuan de tlacatecolotl.
tlatihuani Zapata Morelos. Ihuan omixmatia ican cuali ltzotzoma ocualicaya. Oquipiaya ce calacccahuili patlactic, polainas ihuan Itlacahuan oquipiaya intzotzoma nochi iztac: icotoa iztac, icalzon iztac ihuan tecahtin. Inimequez tlaca nochtin otlatoaya macehualcopa [... } Noihqui tlatihuani Zapata omotlatoltiaya in macehualatoli. Ica on icuac omocalaquia in Milpa Alta nochtlacatl oquicaquia tlen omitalhuiaya. Inimequez zapatistas oquipiaya in calacecahuil; itech oquintlaliliaya tlen isanto oquitlazotlaya oncuanon quipalehuiz. Nochtin iqui on ohualaya in calacecahuil ica santo.
Tlatihuani Zapata oquimecanaya itlacahuan. Ocalaquia quinonotzaya nochtiacatl Momochco. ximomanaca Nehuatl onacoc; oncuan on ica tepoztli ihuan nochantlaca niquinhuicatz. Ipampa in Totatzin Diaz aihmo ticnequi yehuatl techixotiz. Ticnequi occe altepetl achi cuali. Ihuan totlac ximomanaca ipampa amo nechpactia tlen tetlaxtlahuia tlatquihua. Amo conehui ica tlacualo ica netzotzomatiloz. Noihqui nicnequi nochtlacatl quipiaz itlal: oncuan on quitocaz ihuan quipixcaz tlaoli, yetzintli ihuan occequi xinachtli. (.Tlen nanquitoa? ^Namehuan totlac namomanazqUe?" . . . .
Ayemo ca otlananquili. Ihuan opanoc tonaltin. OquitJalique in cuartel Zapata ihuan Everardo Gonzdlez. Inin tlatihuani omocauh oncuan quixotiz in Momochco Malacateticpac.
Iqui on oquinamiquiliaya in general Zapata. Oquinchihualtiaya nochx altepeme quinamiquitihui in general. Miac tlaca ihuan cihuame ica xochitl ihuan musicatin tlatzotzonazque ihuan oquicuecuepotzaya in cuete icuac calaquiz ihuan quitzotzonazque diana.
Opapanoque iquin cequintin metztli ihuan Totatzin Porfirio Diaz ica secretario Justo Sierras amo omotequipachoaya ipampa huitz revolucion. Zan oncuan oquintlazotlaya nochi mexicatlaea ica mexicacocone. Campa oyeya nahui piltzitzintin oquintlacoliaya tzotzomatli. Tla cihuanton oquimacaya icoton ihuan ixolochcue; ihuan tla piltontli oquimacaya icamisa ihuan ce pantaldn.
Huelei omitalhuilaya tlatihuanitzitzintin Diaz ihuan Sierras: "Iquin ica motitizque tatatin ihuan nanantin que ica quimpiazque coconentoton ihuan ica quititlanizque tlamachtilcalco."
Iqui melahuac tlen omonemililique mahuiztic tlaca; iqui on otlananquilique nochtlacatl.
Ca ipan inin xihuitl yopehuaya motenehuaz quename yomacohtaya ica Chihuahua Madero, Carranza huan Obreg6n. Ica tlaxitla ma tiquitocan ica Cuauhnahuac noihqui yomotenehuaya in revolucidn; ancan ayemo machiaya ahquen oquipehualtiaya.
Inin tlatihuani Everardo ma tiquitocan yehuatl oquintequihtiaya nochi in pueblo quitetla colizque tlaxcali, atl ihuan tlacuali para yolcame. Huan quicahuatihue ompan cmrtel. Nochtlacatl otlaneltocaya. Huatzinco, teotlac, oyaya tlacuali para zapatistas ihuan yolcame. Ipan in tonaltin oquimiquilique don Abraham Monterola hueca. Ayoquic omachix, tla oquimomictilique. Noihqui tlatihuani itoca Juan Bastida; noihqui oquimiquilique. Ayoquic omachix canon necahualo.
Inin tlatihuani Everardo oquinmonochiiiaya inon tlaca tlatquihuatoton ihuan oquilhuiaya: "Titechmacaz tomin; jtlacamo timitzmictizque!"
Cetzin tlatihuani notiotzin onechmononochili quename oquinmolhuilic don Everardo: "Titechmacaz in tomin; jtlacamo timitztlatzontequilizque!" Notio omotlananquili: "Amo nicpiatomin ipampa nocihuauh ica nopilhuan yotlecoque ica Tepoztlan. Miaque tlaca ihuan cihuame oyahque ica Tepoztlan ihuan Amantlan. Nochi tomin ocuicaque ica tlacuazque ican amo ca quixmati Tepoztlan." Iman on oquitoc tlatihuani Everardo: "Amo nimitzmictiz ican yotitito tlen melahuac." Ihuan nonantzin nehuatl omicac omotlatlatlauhtilito itlac don Everardo noihqui, macamo quimomictilican ican quimpia miaque tepilhuan. In don Everardo aihmo quimictic don Regino notiotzin. Zan oquimotlalilique quimixotiliz ce general mihque. Amo omachix ahquen oquimihtic ihuan otlanahuatique itlac don Everardo quename ompa huetztoc ce general. Oquipiaya itepoztlamachotiloni de oro. Huan oquimolhuiiique notio: "Tla aca quiquixtiliz, ye yiman on timiquiz."
Ce tonaltica otemoque zapatistas ihuan oquitliquechique prefectura ihuan juzgado civil ihuan cequi caltin. Inin ce cali tlatihuani tlatquihua itocatzin Luis Sevilla. Oquimocalatitique. Tetlacolti: cuecuepotzaya tlaoli, ahuax, yetzintli ihuan yolcame noihqui otlihuahque ipan on cali. Occe tonaltica otemoque zapatistas ipan altepetl ihuan oquinquitzquiaya tlaca ican quintlamacatihue cahuatin ihuan quimatlitizque. Ye on oquichihuaya zapatistas.
Icuac ocalaque cuali cuali ipan xihuitl in zapatistas otlamimictique. Inimequez oquinmictiaya tlatquihuaz ican oquitlania tomin ihuan amo quinmacaya. Ye yiman on ocuicaya tlatihuani ihuan oquimictiaya ica cuauhtlatli. Noihqui oquinmichtequia ichpocame. Otlanonotzaloya que oquinhuicaya ica cuauhtla inca omahuiltiaya. Aihmo ce tonali ohualaya intlac itatzitzihuan. Oixpolihuia ica cuauhtla. Cox oquicuaya tecuani nozo oquintocaya, amo machia.
Ye yipan tica in opehque calaquizque ompan Momochco Malacatepec inimequez quicuitiaya otomites ihuan zapotecaz. Inimequez cihuame oquiyolaliaya inamihuan yehuan. Tlaca oyaya intlac zapatistas. Noihqui otlatoaya otomite ihuan occequintin cihimme otlatoaya mitoa zapoteca. Ihuan tlaxcali oquicuitiaya "chiizcuta". Occequi tlatoli otlatoaya; nehuatl amo nicaqui cuali tlen quitoznequi inon tlatoitin. Iman zapatistas oyatinemia ica ompa miaque tlatoltin. Oticaquia mononotza; molhuia ihuan zan yehuatzin toteco Dios momachtiaya tlen quitoa.
Inimequez cihuame ica tlaca noncuaca zapatistacayotl ihuan noncua oyeya tequitl. Tlaca ica cihuame omomamaya ica xoctin ica piltzitzintin ihuan otlecoya cuauhtla. Oconquixtiaya oconelhuatl ma tiquitocan yehuan in oquiteititito tlen itech monequiz oconelhuatl. Tlaca oyaya ica tepoztlacueponili ican oyeya intlac Zapata.
Noihqui oyaya tlanamacazque oquihuicaya xochicuali, chilchotl ihuan xonacatl, Ica yiman tica on ayemo ca Milpa Alta omocalactiaya coza tlanamacoz ipan tianquiztli. Ma opinaoaloya tochantlaca.
Inimequez cihuame omaquiaya coton ihuan tzomicueitl quechquemitl ihuan oyaya tiatianquizozque tianquizeo. Oquichichinuaya in payo que ce rueda ihuan oquicuatihpanoya, quename mctlacecahuiaya ica payo.
Ye yiman in ocalahquc zapatislus ompan Amilco, Oquintlacalque achi miac bombas ica ametralladoras can oquitlacalque ome tlamachtilcaltin. Ye yiman tica on miactin federales omotlalpachoque icuac oxitinque caltin. Inimequez tiamachtilcaltin; cente itocan Concepcion Arenal ihuan de pipiltoton aihmo niquilnamiqui tlen itoca. Ipan inin tlamachtiicaii otlalpachihque miaque federales ican soldaderas.
Noihqui nocal oquitlatique zapatistas ipampa onichantia in vccatitla cuartel federales. Ye yiman tica in otlamimihtique in zapatistas; quen otiatechayauhtaya in federaies.
Opanoya ce aca oquinequia panoz in ihpac mimiquez. Noihqui tlacayo tlachantlaca omimihqui ican zan llalhuiz omocuecuepotzaya. Ce ichpocatl ipan tlapantli ompa ihtic ical ocaxili tepozilacueponili ihuan zan niman omic. Ihqui on occequi tlaca omimiquia.
Aihmo omocauh in federal ica xolalpampa. Ye yiman tica on zapatistas otlecoque ipan tepetl Teuhtzin. Oquinchololtique federales ica San Gregorio, Xochimilco mate oquimaxitique ompan Churubusco.
Carrancistas amo mitoaya calaquizque.
Nehuatl onicpiaya mactlactli ihuan nahui xihuitl ihuan tetlac onomauhtic ican coza otlacuecuepotzaya. Ipan tepetl Teuhtli, Tijeras ihuan Ocpayocan omomanaya zapatistas. Ipan altepetl Milpa Alta onemia federales. Inimequez oyeya huan oquincuitiaya federales iman don Porfirio Diaz ometztac altepetl.
Iman on ica ipan yeyi tetepe oquehualoque in federales. Oquinchololtique ica cuauhtla. Cequi oyaque ica San Pablo Oztotepec. Oacito ipan tepetl itocan Cuauhtzin. Ompoyon omomanque achi miac zapatistas'. omotlatitaya ipan tetepe, Iman on yoquitaque
ipanotica federales. Zapatistas opeuhque quincuecuepotza. Oxnpoyon otlanque achi miaque. Ocholoque yeyi nozo nahui federales. Oacique Milpa Alta ihuan ompa yoyeya ocuachi federales; oquintitla general Diaz.
Occepa oquincaque ipan altepetl ye popolohui zapatistas. Ica occepa yomomanque ihuan zancual cantica quintlatlatoltiaya in federales. Quincueponiaya noihqui; otlananquiliaya ica tepoztlacueponili. Ihquion oyeque cana yeyi nahui metztli; zan otechmamauhtiaya.
Onyec inimequez tlaca, cequi oquincuitiaya zapatistas, occequi carrancistas, huan occequi villistas. Inimequez yeyi tlamanaltin ocalaquia ompa Momochco Malacatepec. Otlacuecuepotzaya zan tlalhuiz. Ompan altepepa omomauhtiaya tlaca, cihuame huan piltzitzintin ican ayemo omomatia tlen omocalactiaya inomequez tlaca.
Opehque carrancistas oacito ompan toxolal. Occepa omocuccuepotzaque carrancistas ica zapatistas. Oquinchololtique zapatistas ica cuauhtla nochi otli Santa Ana ihuan San Lorenzo. Omoctaya quen tlapopoca ica ocholoayan. Amo tla oyeya mimiquez nian carrancista nian zapatista.
Ama omic. Zan yehuan chantlaca inomequez cualcan yahue cuentla inimequez oquinmictique. Cente tlachiquero ica inecua, cente xiuhcuique, cente cuacuahque: j yehuan on oquinquitzque miquiztli ipan otli!
Ihcuac omopeuh carrancistas neci mahuiztique. Tenonotzaya ihuan oquihuitequia caltemitl. Oquixohuaya ihuan otelhuiaya "Ihquin techpactia. Amo nancholozque. Ximocaltzacuacua. Itic namocal amotla namechpanoz." Ihuan amoca ocholo.
Inimequez carrancistas amo cualtin tique; oyeya coza tlacatecolotlaca. Nochi oquichihuaya. Techachan ocalaquia. Quimichtequia cuanacame, pitzome, tlacuali. Tla otlacualolotaya nochi tlacuali tlaxcali, tepalcame oquinhuicaya. Oncuan on chantlaca aihmo tlacuaya. Tla oquihtaya ce cuatemixalo ocanaya ihuan itic ipoxa ocaquiaya. Tla tlacatl nozo cihuatl ocuicaya achi cuali tzotzoma oquiquixtiliaya.
Ye yiman on oyahque ica cuauhtla in zapatistas. Oquincahque ipan xolal in carrancistas. Ican chicnahui tlapoali in yohuali otemoquen in zapatistas ihuan occepa oquinchololtique in carrancistas. Oacique ica San San Gregorio Atlapulco, ica Xochimilco. Iqui on oyeque huecatica. Oyaya carrancistas, tlacuecuepotzaya; zapatistas otlananquiliaya noihqui otlacuecuepotzaya. Ce tonaltica ocalahque carrancistas ihuan zapatistas occepa ocholoque.
Inin tlaca icuac Carranza onene ihuan ompoyon oyeque tropa de Amaro itropa ihuan ompoyon oquipiaya ce cuartel. Amo ticmatizque tlica oquitlalilique inin otli Espinazo. Oquizaya inin otU ixitlancopa teuhtzin inin otli ihuan icuac omomomotlaya carrancistas ica zapatistas, Ipan in otli oquimacique in soldados cox huelez ahuelo tzicuinia; ican otlatlahuelcuitaya ipampa yoquimacia zapatistas. Oquitenehuaya inimequez carrancistas; "iAhueli titzicuinizque itech! Neci ce icuitlapanxiloyo xolopictli. Ihuan nian techacizque xhuan techmimictizque ipampa inin otli coza tlaixtli."
In carrancistas oquimoquixtiliaya tzotzomatli de teopantli ihuan omaquiaya yehuan. Icuac oquinequia motlaquitazque in tzotzomatli de teopantli, ohualaya in milagro ihuan omotepexihuiaya cuauhtlapechco in carrancistas. Occequintin oquinmotemohuiliaya in santos ica omahuiitiaya. Zan otiathuia yomic.
In santo nobarrio, inintzin teotl itocatzin San Mateo, omotehuitequiliaya can tecoco. Icuac carrancistas ocalahque noihqui mach quimoxinatlalilizque nochi tzotzomatli.
Ce tlacatl oicataya teopantli ihuan chantlaca. Noihqui ompa oyeya quitztoque tlen quichihuazque carrancistas.
"Inin tlacatecolotl carrancista", oquito chantlacatl tobarrio, "yotleco itlauhtzinco San Mateo. Quinequi maquiz icapatzin. jNoihqui itzotzomatzin San Marcos, iconetzin Mateo!"
Icuac oquicaque inin tlatoli chantlaca oquilhuique centetl: "iAmo ximotequipacho! Ahueli tiaquimoquixtililizque San Mateo. Ahquen itechtzinco mayahuiz quimotlatzontequiliz."
"¿Quenin quimotlatzontequilililiz?" Oquito ce carrancista: "¿Quenin quimomaguiliz nozo quimocueponiliz?"
"Namechmomaquiliz cente cocoliztli itoca atonahuiztli", oquimilhuique chantlacatl. "Nian nican namotzonteco nanenemizque ihuan amo nancehuizque. jAchi miJagrosotzin!"
Ihuan inin ce-carrancista oquitemohuic capa de San Mateo. Opeuh quicocototza ihuan zan niman opeuh huehueyoca. ln oc centetl carrancista tlaxitla oyeya quimolhuilia: "iNehuatl amo tl.animitzchihuilia Mateo! jNian amo nicocotoza motzotzoma, lca on huel miac nimitztlatJauhtia, amo tinechniacaz atonahuiztli, Nehuatl noneltoca ica coza timilagroso. Amo oquinequia noneltocaz. Axcan nixpan pano ica nixtelolohuan oniquictac quenin otihuitequilic cocoliztli in nomaiuhniuh carmncista. Inon otiquimacac atonahuiztli,"
Ohuecauh cana caxtoli tonali cocoxqui. Huehueyoca ihuan amotla oquichihuiliaya tlapatli. Ica ipan guerra oyeya tepatiquez amo tepatique. Ica in omic carrancista.
Oyec tonali ce carrancista oquinequia quimotemohuilizque tonantzin La Asunci6n. Quintzatzilia occequi tlaca oncuanon quipalehuizque quinmotemohuilizque tonantzin. Yehuatzin motlaixotilia ipan toxolal ihuan huecapa metztica. Ihcuac tla ilhuitl quinmotemohuilia cana cempoali tlaca ihuan quinmolpilia ica nelpilontin chichicatiquez; oncuanon amo llatzcotoni. Ihuan in carrancistas oquitoque "Tictemohuizque inin xenola, tiquixtilizque in corona, pipiloltin ihuan itzotzoma". Amo ipan omomatia tla yeticatzintli in tonantzin.
Zan ce carrancista otlecoc huan oquimomatoquili ye ticatzintli. Oquintzatzili occequintin. Otlecoque nahui ihuan yehuatl ye macuiltin. Mach quimoxinacatlalilizque in Tonantzin. Ye oquicxicahque altar ihuan omotepexihuique. Cente omopepetoni icxi; occente opoztec iman ihuan inon achton otlecoc oxixiticac itzonteco.
Tle oquitaque ihuan occequi oquinonotzque tlen ipampa omococoque ihuan occequi omopepetotzque. Ica in aihmo ce tonali tla oquichiuhque ocalaquia teopan ihuan omotlancuaquetzaya omoteochihuaya.
Occequi carrancistas oquinequia oquicuepque teopantii cahuacorral ihuan oquincalaque cahuatin itic teopantli, Ican yopapano tlemach intlac occequi tlanonotzaya. "Amo xiquincalaquica itic teocali, cuache tla namechpanoz." Zan niman ooquinquixtique cahuatin. Ipan cementerio ompoyon oyeya: oquicuepque cahuacorral.
Ye yiman tica in oquimoquitzquilique teopixque. Omotlatitzinotaya ipan cente cali ihuan oquimoquixtilique. Otlanonontzaloya quename ce tlatihuani tepatique itocatzin Basurto cuali oquimixmachiliaya topixque ipampa ompa huecauh omochantili. Omotelhuilic: "¡Xiquitzquican in topixque!"
Iquin oquimochihuili topixqui: oquimoquitzquilique, oquimoxotlatlapachilique ixohpaltzitzihuan ihuan oquimonenemitilique in topixque.
Oquimatque zapatistas tlen oquimaitiljque topixque ihuan ahquen otlatequihti. Occepa ohualtemoque zapatistas ihuan oquimiquilique topixque; oquitequixtiiique itlalpan. Ayoquic omomachix tla omomiquili nozo monemiti.
Ican yocalaque carrancistas yomochantlalique, omitoaya ayoquic hualazque zapatistas,
Nehuatl oninamacaya atoli ihuan nacatamali tianquizco. Ihuan ce tonaltica ohualtemoque zapatistas ica Texetaco otli. Oquixtetzico occequi ica Tecpampa otli. Ce vuelta otlacuecuepotzaque zapatistas ihuan otzatzique: "¡Nemi Zapata! jNemi Zapata! Nian ca namotata; ayemo miqui. jNemi Zapata!"
Ihuan carrancistas otlayitaya itenco acaxtontli itentla tianquiztli, icuac otiquimictaque huaquetztaque. Ah quimatiz tlica huaquetztaque. Zan niman tzatzi itic tianquiztli zapatistas: "¡Nian ca namotata! jAyemo miqui!" Ihuan tehuan ototohtiaya pilastras tianquiztli. Iqui on amo techaxiliz tepoztlacueponali.
Ye yiman oquizque zapatistas; otlecoque occepa ica cuauhtla. Achi miaque carrancistas omihque. Ye yiman on occepa omachix ica yoyahque zapatistas ica Tepoztlan, Yautepec ihuan Cuauhnahuac. Ompoyon quezqui tonali aihmo omocuepque; aihmo tlamictizque. Ohuecauh oacico occepa zapatistas. Omonamihque cuauhtlanepantla zapatistas ican carrancistas. Ompoyon omomomimihtique. Omihque zapatistas, omihque carrancistas. Ye yiman tica in, itic tetepe oquintemoaya zapatistas. Oncuan Milpa Alta aic oquinextique. Ye yiman on otlecoque carrancistas hasta ica Cuauhnahuac. Occepa ompoyon oquimimictique carrancistas. Ihuan cihuame ihuan tlaca en Cuauhnahuac onecaltzacualoya. Huan ipan otli yan omocuecuepotzaya.
Ye yiman tica on ce tonaltica carrancistas oquinquixtique in chachantzinco tlaca-pipiltototon queman caxtolxiuhca yomen occequin matlactli ihuan ome ihuan yeyi xihuitl oquipiaya, cocoJtin, teJpocame, chichicahuazque tlaca-ihuan oquinmimictique nochtin ipan tianquiztli.
Oquinmoquixtilito inchachantzinco nochtintzitzin tlacame. Amotla omocalactiaya. Iman tica on oquinmomictilique notatzin, notiotzitzihuan. Cetzin notiotzin chicahque tlatihuani ihuan occetzin ye tocoltzin. Yomomiquilitaya icuac ocalaque calitic carrancistas ihuan inintzin coli oquinmanalique ican tlali oquimomochilique.
Oquinquixtique queman chicuacen tlapoali huatzincopa. Zan cecpa oquitlacalque ce metralladora. Ica on oquimimictique.
Pitzome, chichime, oquincuaya mimiquez.
Nochayauhtaya cemilhuitl ihuan cen yohuali.
Cihuame ihuan ichpocatoton Momochco oquintocaque mimiquez zancualcantica. Cihuame otlaltatacaque can quintocazque inamic huan nozo ipilhuan. Ican tlacayo oquinmomimictilique ipan ce tecochtli oquintenque chicueyi nozo matlactli mimiquez ihuan oquintlalpachoaya. Icihcan, cuache pehuazque mocuecuepotzazque occepa tlacatecolotlaca.
Ce tonaltica amo molinique nian zapatistas nian carrancistas. Otecahque ma motocacan mimiquez.
Zan macuili tlacatl opolihuia cano acini omecientos mimiquez.
Yoquimomictilique notatzin ihuan ye yiman on nonantzin huel omochoquiliaya. Topan ocalaque in carrancistas ihuan zan oquinmocemixohtilique. Nonantzin omopiliaya ya colpatzinco ce cenidor iyaxcatzin notatzin.
"i,Tlica tichoca?" tlatlani in carrancista. "¿lcan oquimitique monamic? Xinechmaca cenidor; noihqui icoton monamic naquiz. Tla amo tinechmacaz nimitzmictiz,"
Omonequilti ihuan amo, nonantzin omotemaquili. Iqui on oquichiuhtinemia techachan in carrancistas.
Icuac zapatistas otlecoque ica Tepoztlan achi miaque zapatistas omique ipan ce xolal itocayoca Amantlan, Oquinmimictique zapatistas; ompoyon omic cente general itoca Marcelino Munoz ihuan occe itoca Reyes Munoz.
Ihuan ohualtemoque in carrancistas ica itzonteco in matech ocualicayan. Oquinquechcotonqui. In matech tzontecomatl in Reyes Munoz ihuan otlatlania: "iAhquen quixmati itzonteco inin tlacatl?" Ayahca onahuat. Nochtlacatl oquixmatia amaca onahuat ipampa cuache temimictizque carrancistas.
Ye yiraan tica on otetemohuique carrancistas ica metztli julio. Otechcuito huan otechilhuique: "Icihcan nanquizazque denamochan. Tla amo nanquinequi nanquizazque, quitoznequi quename nanquintlazotla in zapatistas. jlhuan huaiazque tlamimihtizque tohuazcahuan!"
Ye yiman opapanoc cana yeyi nozo nahui metztli. Ipan chicueyi metztli de notlan otlamimihtito otechilhui carrancista: "Tla amo nanyazque ica Mexico titliquechizque nochtin caltin." Otechcuito ihuan otechcahque Mexico. Cequintin tlaca onecahualo ica San Gregorio Atlapulco; occequi hualaque ican Xochimiico, ca otlaixmatia.
Icuac carrancistas oyahque techcuito otehualicaque tlaca hasta Xochimilco ihuan ipaji cementerio otecalaqusque. Tlen otihualaque ica yohuali otiquizque Momochco Malacateticpac queman chicnahui nozo matlactli tlatepozmachotiloni. Nochtin tlen otihualaque ica yohuali otihualmomamacaya tlaoli, yetzintli, ahuax ihuan itic xinachtli noihqui omoten tepitzin tomin. Ihuan occequi ipan onecuitlalpilo. Oncuan on tla tlaotequixtiliani yetzintli nozo tlaoli amo nochi otequixtiliani.
Onetequipacholoya ipampa amoca oteixmatia ica Mexico ca occequi lugar. Ihuan iqui on omonemili oncuan ica panozque tepilhuan ihuan tatatin amo motequipachozque ica tomin. Ica on oyohualquixohuac. Amatlacauhcualicac nian chichi, nian miztli, nian ce cuanaca cuache chiqueletzatzin ihuan quicaquizque in carrancistas.
Iqui on otihualtemoque ca icpac Tehhuehuentin. Oquitiquizaco ica San Luis Acuezcomatl. Yompoyon onexexelolo cequi tlacatl. Cequi ohualhuiloac hasta San Gregroio Atlapulco. Tlcn yotlaixmatia ica Xochimilco ohualaque onetlalilo tlanamaco.
Omocencuic tlaoli; occequi tlacatl oquicencuia cuauhitl ihuan omonamacaya, Iqui on ica onepalehuiloya oncuanamo tlamiz icihcan tomin, noca ca quinextiz tequitl. Occequintin cihuame oquimanaya tlaxcali ihuan ocuicaya tianquiztii Xochimilco quinamacazque. Ipan tica on tonaltin coza otlanamacoya. Occequi oquitlalique tlacuali, noihqui oncuan monamacaz: atoli, tamali. Ye yiman tica on coza oyaya Mexico caxtilteca Xochimilco ihuan coza otlanamacoya, Iqui on quen onepalehuiloya noca onextequitl para tlaca.
Noihqui ichpocame oquintlaquehuaya metztequitizque. Ican amo oquimatia que nemoa Mexico mexicatlaca, oquintlaxtlahuiaya achi tepiltzin. Amo quen axan, metztequitzquez quitlani hueyi tomin. Inimequez ichpocame zan oquintlaxtlahuiaya macuili peso cana matlactli. Ompoyon amo panoaya tlaxtiahnili.
Tlacayo ocalacoac oncuan Mexico; noihqui otlanamacaya, Occequi opantlacencuia. Occequi oquicencuia cuahuitl; oquixexeloaya ihuan icaltempa oquinamacaya.
Cihuapili itocatzin Tomasita oquimopiliaya ce pipiltontli itocan Conchito. Tzitziquitzin omocauh icnoton ipampa oquimomictilique itatzin. Inin cihuapiii amo omomachtiaya caxtilan tlatoli ihuan ohualmicac Mexico, Omocecuili pantzin ihuan omotlalitzin ixpan ce cini, Omotelhuiliaya: "¡Nicnamaca cocoliztli!" Cana yexpa omotenehuiiiaya. Huan cihuame tlen oquimixmachiliaya ihuan quimatia caxtilancopa oquimolhuilique: "Tomasita, aihmo ximitalhui Nicnamaca cocoliztli. Ximitalhui Nicnamaca cocoles. Ihuan timotiliz ica timotlanamaquiliz."
Icuac ohuiloac ica tlaxitla ma tiquitocan ica Cuauhnahuac aciquc ipan ce tepetl itoca tepetl Jilguero. Ompoyon oquitlaliz Zapata iestacamento. Ican yoquimatia yauh tlapoloz amo ica on omotecuicho, sino oquimilhuic isoldadohuan.
"¡ Nanechtoca", oquito Zapata, "hasta campa tlamiz ultimo cartucho\ Ihuan tla nechmictia xicayan namehuan. Macamo namechquitziquican ica Melchor Campos, Ihuan tla amo nanequizque nanechtocazque, xicayan intlal Tierra Fria. iAihmo xinechtocacan! Nian ca tlen nanquicuazque ipan otli. Xicalaquican orona Mexico. jAmotla namechpanoz!"
Achtocopa de inin oquimaciqui zapatistas ipan llano Salazar. Ompoyon oquinmehualoque oncanon ahueli quizazque.
Ce cihuatontli itoca Francisca Gonzaler Ch&vez, notia ichan San Lorenzo Tlacoyuca tlacpac Momocho Malacatepec, ohuiloac Salazar. Yoquimictique carrancistas inamic ihuan yehuatl amo cana omomauhti quintoca zapatistas ipan on Uano Salazar. Aih hueli ca ocholo. Inin cihuatzintli oquitzonhuique ica ce riata: icihcan oquitecaxquixti riata inin techicocoh. Ye yiman on ocholoc ohuala Mexico.
Iman ohualaque inimequez Tierra Fria soldados oquicahque Zapata ipan tepetl Jilguero huan tlanonotzaloque oquicuamanque
Zapata. Oyac inin general itocan Amaro huan oquicuaman Zapata. Oquito: "Ye niguala ononeloco namotlac. Aihmo nicarrancista jaxcan ye nizapatista!"
Zapata zazan conftado. Oquineltocac Amaro ihuan oquitlali itlac quename melahuac isoldado. Ihuan niman Amaro oquimictic in Zapata.
Icuac oticholoque ihuan ocholoque zapatistas toxolal omocauh icel Momochco Malacatepec. Omocauhque cuanacame, chichime, mimiztin, pitzome, cahuatin. Ican ahuel otiquinmamaque Mexico ompa otiquincahque.
Oticuepaloco cana ipan nahui xihuitl ompa ipan toxolal. Nochtlacatl ohuiloac ica teyolo, moctaz tlen tehuaxca: tlaltin, xolaltin, caltin.
Ohuaxihuac ipan xolaltin, jMiltin quename cuauhtlatli yomochiuh! Ohuepahque achi miaque cuauhtin: axtlacapalcuauhtin, tecapulcuahuitl huan capulcuauhtin. Achi miaque omochiuhque. Achton ohuiloac otlanonotzaloya quename itech cuauhtin omotampiloaya cocoa. Icuac on onechantiloto omotlatlacalque cuauhtin. Iqui on ica occepa onemoaloton. Cana yeyi, nahui xiuhpa ocuache ye tlacayo ohuiloac ompa.
Achtocopa zan huehueca caltin oyeya, ihuan otlamamauhtiloaya ica occepa. ";Ye huitze zapatistasV nozo "¡Ye huitze carrmcistasl" Yotlan.
Ihuan noihqui ipan yohuali tlamamauhtiloli: centetlacatl ihuan ce cihuatl tepan otechachancalaquia. Zan oransio yonetetepacholo.
Ihuan occepa tequiti axcan tlacame momochco. Quimpia tepilhuan: Ucenciados, temachtiquez, totopixque. Yoixtlapouhque.
Nican yotlan notlatol ipan Momochco Malacateticpac, altepetl tepetzalan, Teuhtli ihuan Cuauhtzin, intzalan Mexico ihuan Tepoztlan.